Mondelinge taalvaardigheid (*)

Wat is mondelinge taalvaardigheid?

Mondelinge taalvaardigheid omvat alle interventies die  die de nadruk leggen op spreken en luisteren in een klascontext of in kleine groepen.

Voorbeelden van werkwijzen om mondelinge taalvaardigheid te stimuleren:

• Jonge kinderen hardop laten lezen en de gelezen boeken samen bespreken;

• De gesproken woordenschat van leerlingen gericht vergroten;

• Gestructureerde vragen stellen om het leesbegrip te vergroten;

• Gebruik van doelgerichte dialoog en interactie, gekoppeld aan de lesstof.

Spreken voor een groep of presentaties geven zijn niet expliciet de focus van de studies.

De studies rond mondelinge taalvaardigheid hebben gemeenschappelijk dat ze zich eerder focussen op de aanpak van de leerkracht, dan het doel van de interventie. Ook al gebruiken alle interventies mondelinge vaardigheden, ze hebben niet noodzakelijk als belangrijkste doel om de mondelinge taalvaardigheid van de leerlingen te verbeteren.

Bij mondelinge taalinterventies kan de leerkracht:

- spreken en luisteren van de leerlingen ondersteunen

- kwalitatief spreken en luisteren modelleren

- metacognitieve strategieën voor begrijpend lezen modelleren

- dialoogtechnieken toepassen

- feedback geven

- leerlingen aanleren hoe ze mondelinge taalvaardigheden kunnen gebruiken om te leren

Leerlingen kunnen mondelinge taal gebruiken om:

-        lees- of schrijfvaardigheden aan te leren

-        hun woordenschat te ontwikkelen

-        hun ideeën te ontwikkelen

-        verbanden te leggen met eerder opgedane kennis

-        conversatievaardigheden of luister- en spreekvaardigheden ontwikkelen

-        metacognitief bewustzijn aanscherpen

Manieren om mondelinge taalvaardigheid te stimuleren lijken enigszins op toepassingen bij Metacognitie (waarbij praten over het leren wordt gestimuleerd in de klas) en Coöperatief leren (waarbij leerlingen worden gestimuleerd tot interactie in groepjes) en Feedback (als het over mondelinge feedback gaat).

Belangrijkste bevindingen 

• Gemiddeld gesproken is het effect van mondelinge taalvaardigheid groot op de resultaten van de leerlingen, namelijk zes maanden extra vooruitgang.

• Interactie om te leren is een sleutelelement in interventies rond mondelinge taalvaardigheid. Vaak gaat het over gesproken interacties tussen de leerkracht en leerlingen en tussen leeftijdsgenoten.

• De evidentie is het sterkst bij mondelinge taalinterventies die geïntegreerd zijn in het bestaande curriculum. Het is belangrijk om na te gaan hoe mogelijke veranderingen of verfijningen geïntegreerd worden in het curriculum.

• Inzetten op mondelinge taalvaardigheid kan een effectieve aanpak zijn voor kinderen uit kansengroepen. Zo blijkt uit de studies dat de interventies meer effect leken te hebben naarmate het aandeel van leerlingen uit kansengroepen toenam.

Hoe effectief is deze aanpak?

Het gemiddelde effect van inzetten op mondelinge taalvaardigheid is ongeveer zes maanden leerwinst. Dit effect is voornamelijk gebaseerd op de resultaten wat betreft begrijpend lezen.

Mondeling taalinterventies kunnen ook een positief effect hebben op mondelinge taalvaardigheid van de leerlingen, zoals bijvoorbeeld de vaardigheid om een verhaal na te vertellen of gesproken woordenschat te begrijpen. De evidentie ziet er veelbelovend uit, maar mondelinge taalvaardigheid betrouwbaar meten kan moeilijk zijn. Het heeft namelijk verschillende dimensies zoals spreken en  luisteren.

Geletterdheid is belangrijk voor het hele curriculum en mondelinge taalvaardigheid kan geletterdheid ondersteunen. Een klein deel van de studies bekeek de impact van mondelinge taalvaardigheid op wetenschap en wiskunde. Het effect op leerwinst in deze vakken is niet duidelijk.

Er kunnen ook voordelen zijn aan mondelinge taalinterventies buiten leerwinst, zoals beter gedrag van de leerlingen, meer aandachtige leerlingen of verbeterde zelfregulatie en zelfvertrouwen.

Studies gericht op spreken, luisteren of een combinatie hiervan laten allemaal positieve effecten op de leerprestaties zien. De meeste studies focussen op spreken en luisteren samen. Aanpakken die enkel luisteren aanpakken, zouden vooral effectief zijn maar hierover zijn minder studies uitgevoerd.

Meer algemene studies laten zien dat sommige leerlingen vooral worstelen met gesproken taal. Scholen zouden moeten nadenken over hoe ze de leerlingen die extra steun nodig hebben rond mondelinge taalvaardigheid en uitspraak zullen identificeren. Het kan helpen om te focussen op aparte spreek- en luisteractiviteiten om specifieke behoeften tegemoet te komen.

Achter het gemiddelde

• Er waren meer studies rond mondelinge taalvaardigheid bij kleuters en het lager onderwijs dan in het secundair onderwijs. Het effect op de verschillende leeftijdsgroepen is gelijkaardig.

• Het doel van mondelinge taalvaardigheid is bijna altijd om de geletterdheid van de leerlingen te verbeteren.

• In het merendeel van de studies is gekeken naar het effect op de leesvaardigheid. Waar studies het effect op mondelinge taalvaardigheid maten, was het effect meestal positief, al zijn we minder zeker over dit effect.

• Interventies voor mondelinge taalvaardigheid kunnen effectief zijn als ze worden uitgevoerd door leraren, assistent-leerkrachten of anderen.  Professionalisering is waarschijnlijk belangrijk voor iedereen die een nieuwe vaardigheid aanleert.

• De meerderheid van de studies vond plaats in de Verenigde Staten. De effecten gemeten in de Verenigde Staten zijn gelijkaardig aan die uit studies in andere landen.

Onderwijsongelijkheid wegwerken

Onderzoek wijst uit dat leerlingen uit kansengroepen een groter risico lopen op taal- en spraakachterstand in vergelijking met andere leeftijdsgenoten. Dit kan hun schoolervaring en leren beïnvloeden, en biedt een extra reden om de mondelinge taalvaardigheid te koppelen aan de leerinhoud.

Gesprokentaalinterventies kan een effectieve aanpak zijn voor leerlingen uit kansengroepen. Uit de studies blijkt dat het effect groter scheen te zijn als er meer leerlingen uit kansengroepen deelnamen.

De interventies kunnen toegepast worden op alle leerlingen of op specifieke groepen. Gerichte en aanvullende interventies kunnen effectief zijn en kunnen gebruikt worden om leerlingen uit kansen groepen te ondersteunen als ze achterop zijn geraakt. Het is evenwel ook belangrijk om te denken aan de potentiële negatieve effecten van onderwijs buiten de klas, zoals het missen van andere lessen.

Hoe kun je deze aanpak toepassen in jouw leeromgeving?

Mondelinge taalinterventies worden op verschillende manieren geïmplementeerd in de studies. Het lijkt erop dat verschillende aanpakken effectief kunnen zijn.

• Integratie in het curriculum

De meeste interventies uit de studies werden opgenomen in het curriculum. Wanneer het geïntegreerd werd, was dit bijna altijd bij geletterdheid en taalvaardigheid en heel vaak in de context van verhalen voorlezen (vooral bij jongere kinderen). Er waren enkele voorbeelden van interventies in andere vakken, waaronder wetenschap. Sommige interventies vonden plaats buiten de gewoonlijke klas, zowel binnen als buiten de schooluren.

Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat mondelinge taalvaardigheid gelinkt wordt aan het bredere curriculum. Interventies die focussen op woordenschat, hebben het meest effect wanneer ze gelinkt zijn aan de inhouden van dat moment en de nieuwe woordenschat actief en betekenisvol inzetten.

• Interacties

Interventies gaan vaak over gesproken interacties tussen de leraar en de leerlingen of tussen een leerling en zijn klasgenoten.

Tijdens duo- of groepswerk, deelden leerlingen soms hun gedachtegang, ontwikkelden ideeën of consolideren de woordenschat.

De leraar heeft een sleutelrol in het opzetten van productieve discussies tussen klasgenoten. In sommige interventies werd gesproken taal zelfstandig door een leerling gebruikt, bijvoorbeeld om metacognitie te ondersteunen.

• Groepering

Veel studies testen gesprokentaalinterventies met grote groepen (meer dan zes leerlingen tot een hele klas). Sommige studies hanteren een gerichte aanpak met een interventie gericht op een specifieke leerlingengroep, gebaseerd op behoefte, bijvoorbeeld laagscorende leerlingen of leerlingen uit kansengroepen.

Hoeveel kost deze aanpak?

Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen 

Over het algemeen worden de kosten voor het inzetten op mondelinge taalvaardigheid ingeschat als zeer laag. De meeste kosten zijn voor boeken, materialen en training, en dit zijn grotendeels opstartkosten.

Wanneer teamleden extra opleidingen kunnen volgen, kunnen de kosten stijgen tot gemiddeld.

Hoe overtuigend is de evidentie?

De bewijskracht voor inzetten op mondelinge taalvaardigheid wordt als sterk aangemerkt. Er zijn 188 studies gevonden.

Er werd aan bewijskracht ingeboet omdat een groot percentage van de studies niet onafhankelijk is geëvalueerd. Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij de aanpak, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dit het totale effect van de interventie of methode beïnvloeden.

Net als bij andere onderzoeksreviews laat de Toolkit het gemiddelde effect van aanpak zien, op basis van academisch onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een interventie wilt toepassen in jouw leeromgeving.