Extra leertijd (*)

Wat wordt bedoeld met extra leertijd?

De leertijd op school kan uitgebreid worden door meer specifieke leertijd toe te wijzen aan sommige of alle leerlingen. Leertijd verlengen kan op verschillende manieren, zoals:

• Gerichte voor- en naschoolse activiteiten aanbieden (waaronder extra onderwijs in kleine groepen of een-op-een-begeleiding).

• De schooldag langer maken

• Onderwijs aanbieden in het weekend

• Meer schooldagen voorzien of onderwijs inrichten het hele jaar door

Terwijl verrijkende activiteiten voordelig kunnen zijn, focussen de studies binnen dit thema op het verlengen van de leertijd met leeractiviteiten. De leeractiviteiten in deze studies worden soms gecombineerd met niet-leeractiviteiten.

Extra leertijd zou kunnen leiden tot betere resultaten door bijkomende onderwijsuren waardoor leerlingen meer onderwijs krijgen, meer tijd hebben om met de inhouden aan de slag te gaan of in het algemeen meer leren.

Andere manieren om leertijd te verlengen komen aan bod in andere onderdelen van de Toolkit, zoals Huiswerk, en Zomerschool. Eenmalige uitgebreide leeropportuniteiten, zoals bij een meerdaagse uitstap, komen hier niet aan bod.

Belangrijke bevindingen

• Extra leertijd leidt tot sterkere leerprestaties als de voor- en naschoolse programma’s een duidelijke opbouw en sterke link met het curriculum hebben en gedragen worden door bekwame en goed opgeleide werknemers. Bij het uitrollen van een nieuwe aanpak, is het belangrijk om de betrokkenheid van leerlingen, ouders en personeel te vergroten. Dit is specifiek relevant wanneer extra leertijd voor- of naschoolse programma’s omvat, waar leerlingen aantrekken en behouden uitdagend kan zijn.

• Bij het verlengen van de leertijd is het belangrijk om te erkennen dat geplande leertijd niet altijd omgezet wordt in effectieve leertijd. Het is belangrijker hoé de tijd wordt gebruikt en niet hoeveel er wordt toegevoegd. Het bewijs ondersteunt niet dat gmeer tijd toevoegen leidt tot betere resultaten.

• Optionele extra leertijd heeft het risico dat niet alle groepen meedoen. Er is enige evidentie dat leeractiviteiten combineren met andere types activiteiten, zoals sportieve of creatieve activiteiten, de resultaten kunnen verbeteren voor leerlingen uit kansengroepen.

• Het is belangrijk het meeste uit de extra leertijd te halen. De lessen moeten worden afgestemd op de noden en mogelijkheden van de leerlingen. Waar leerlingen de extra leertijd zelfstandig bijwonen, kan het helpen  om de aanwezigheid van leerlingen te monitoren om er zeker van te zijn dat de extra ondersteuning belandt bij de leerlingen die het nodig hebben.

• Gemiddeld heeft extra leertijd een positief effect, maar deze aanpak is duur en wellicht niet kosteneffectief voor scholen. Scholen moeten ook rekening houden met de consequenties van deze aanpak voor de werkdruk en het welzijn van hun medewerkers.

Hoe effectief is deze aanpak?

Gemiddeld wint een leerling  3 maanden gedurende een schooljaar .

Het effect van extra leertijd op de leerprestaties is gemiddeld positief, maar door de hoge kosten g is dit zonder extra financiering wellicht geen kosteneffectieve aanpak voor toepassing op schoolniveau. Het effect is ook iets kleiner bij extra leertijd in het secundair onderwijs.

Het bewijs lijkt erop te wijzen dat er geen duidelijke relatie is tussen de hoeveelheid extra leertijd en zijn effect op de leerwinst. Scholen zouden moeten bekijken hoe de extra leertijd ten voordele komt van het leren zelf. Er zijn enkele voorbeelden waarbij veel extra leertijd de resultaten verslechtert van leerlingen uit bepaalde socio-economische groepen of die al moeite hebben met de leerstof. Het zou kunnen dat de grote toename in leertijd het effect vermindert als de betrokkenheid van de leerlingen daalt.

Achter het gemiddelde

• Er zijn meer onderzoeken uitgevoerd in het lager onderwijs. De effecten zijn groter in het lager onderwijs (+4 maanden leerwinst) dan in het secundair onderwijs (+2 maanden leerwinst).

• Voor- en naschoolse programma’s zijn de meest voorkomende manieren om extra leertijd te organiseren. Dit wordt meestal ondersteund door opgeleid personeel.

• Extra leertijd heeft een vergelijkbaar effect op de resultaten voor wiskunde en voor lezen en taal.

• Extra leertijd met bijkomend onderwijs lijkt even effectief in kleine als in grote groepen. Er is evenwel sterke evidentie voor 1-op-1 onderwijs of onderwijs in kleine groepen, dus op zichzelf kunnen zij ook effectief zijn.

• Het meeste onderzoek is uitgevoerd in de Verenigde Staten. Dat kan een risico vormen voor de overdraagbaarheid van de resultaten. De effecten kunnen worden beïnvloed doordat in een ander land de gemiddelde duur van het onderwijs anders is.

Onderwijsongelijkheid wegwerken

Om de kans te vergroten dat een verlenging van de leertijd deze leerlingen daadwerkelijk ten goede komt, moeten beleidsteams nadenken over hoe betrokkenheid en aanwezigheid van leerlingen uit kansarme milieus kunnen vergroten.

Als gerichte of verrijkende activiteiten aan alle leerlingen worden aangeboden, bestaat de kans dat de leerlingen die er het meest baat van zouden hebben het minst geneigd zijn deel te nemen of zich in te zetten. Een aanpak voor een bepaalde doelgroep kan er anderzijds voor zorgen dat deze leerlingen zich ’eruit gepikt’ en gestigmatiseerd voelen.

Soms hebben bijkomende activiteiten naast leeractiviteiten een positief effect op de resultaten.

Voorbeelden van verrijking uit de evidentie omvatten:

-        Fysieke activiteiten, zoals sport, fitness en dansen

-        Culturele of artistieke activiteiten zoals muziek, knutselen of toneel

-        Activiteiten nuttig in een beroep, zoals computervaardigheden of ondernemerschap

-        Sociale activiteiten zoals spellen of groepswerk

Hoe kan je dit toepassen in jouw leeromgeving?

Wanneer de leertijd wordt uitgebreid is het belangrijk om te beseffen dat geplande leertijd zich niet altijd vertaalt in effectief leertijd. De evidentie suggereert zelf dat er geen relatie is tussen de hoeveelheid tijd die wordt toegevoegd en het effect op leerwinst. De kwaliteit van de toegevoegde tijd is belangrijker dan de kwantiteit.  

Om extra leertijd het meest effectief in te zetten, zouden scholen moeten:

-        De aanwezigheid zorgvuldig te monitoren om ervoor te zorgen dat  aanbod en middelen het meest effectief worden ingezet en die leerlingen die het nodig hebben er het meest uithalen.

-        Zorgvuldig rekening te houden met betrokkenheid van leerlingen en deze te monitoren. Als het meer tijd kost om het gedrag van leerlingen in goede banen te leiden tijdens extra leertijd, dan zou het kunnen dat de effectieve leertijd niet toeneemt;

-        Oog te hebben voor  de werkdruk van de medewerkers, om ervoor te zorgen dat extra lestijd niet ten koste gaat van de kwaliteit (bijvoorbeeld door minder tijd voor professionalisering of lesvoorbereiding) of een negatief effect heeft op het welzijn van de lesgevers

-        Scholen moeten nadenken hoe ze de betrokkenheid van zowel leerlingen, leraren als ouders bij deze aanpak kunnen verzekeren, aangezien leerlingen vroeger laten komen of later laten blijven op school een uitdaging kan zijn.

Uitbreiding van de schooltijd, zoals zomerscholen, kan voor medewerkers betekenen dat ze hun werkritme aanzienlijk moeten veranderen, vooral als de schoolkalender wordt aangepast. Het is belangrijk dat beleidsteams en directies duidelijk communiceren met welk doel de schooltijd wordt verlengd.

Schooltijdverlenging duurt vaak het hele schooljaar. Scholen kunnen aanvullende ondersteuning bieden in de vorm van extra lesuren aan specifieke klassen of leerlingen gedurende een bepaalde periode.

Wanneer geen bijkomende leerkrachten worden aangenomen om de extra lestijd op te vangen, kan extra leertijd veel tijd vragen van het personeel, zeker in vergelijking met sommige andere werkwijzen of methodes. Leerkrachten die al op school werken hebben een goede kennis van hun curriculum en hun leerlingen, maar dit moet in evenwicht gebracht worden met de impact op de leerkrachten.

Hoeveel kost deze aanpak?

Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen 

Over het algemeen worden de kosten als middelhoog ingeschat. In Vlaanderen zijn er verschillende projecten die met vrijwilligers werken voor een-op-een-begeleiding of begeleiden van kleine groepjes. De kostprijs is dan lager, maar zoals gesteld is de training en vorming van deze begeleiders belangrijk voor het eigenlijke effect op de leerprestaties.

Hoe overtuigend is de evidentie?

De evidentie voor de effectiviteit van schooltijdverlening is gematigd. Er werden 92 studies gevonden die voldeden aan de criteria voor opname in de Toolkit.

Hou bij de interpretatie rekening met het feit dat veel van deze onderzoeken hebben geen experimentele opzet met een controlegroep. Dit betekent dat we niet met zekerheid kunnen zeggen dat de gevonden effecten het resultaat zijn van de onderzochte aanpak.

Net als bij andere reviews laat de Toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.