In de UNESCO-school in Koekelberg wordt hard gewerkt om de leerlingen bij te staan met plannen voor de examens. Een mooi voorbeeld van hoe 'werken aan leren leren’ een heel concrete toepassing kan krijgen. Metacognitieve vaardigheden (‘wat kan ik? wat heb ik nodig?’) worden versterkt, en zelfregulerend leren (of het leerproces zelf in handen nemen) wordt zo versterkt.
Leercoach Jill en leerkracht Sofie werken al enkele jaren aan het versterken van zelfregulatie en metacognitie. De school koos er bij het invoeren van de modernisering bewust voor om sterker in te zetten op de sleutelcompetenties ‘leercompetentie’, ‘zelfbewustzijn’ en ‘loopbaancompetentie’ meer aandacht te geven.
Dat doen ze in de keuze-uren, waar ze naast het remediëren, verbreden of verdiepen van leerinhouden ook focussen op leren studeren. De leerlingen krijgen er strategieën aangeleerd die hen helpen het eigen leerproces te plannen, sturen, monitoren en evalueren. Ze maken ook tijd om de werking van het tienerbrein toe te lichten en wat dat betekent voor het leren studeren of het maken van een realistische planning.
Jill en Sofie kennen de leernoden van elke leerling via het leerlingvolgsysteem en stemmen er hun werking op af. Zo bieden ze een-op-een-ondersteuning aan, zetten ze leerlingen samen in functie van leeruitdagingen voor bijvoorbeeld een verlengde instructie of geven ze studeertips aan de volledige klasgroep. Met behulp van directe feedback en het stimuleren van zelfreflectie krijgen de leerlingen steeds meer inzicht in hoe ze hun studies best aanpakken.
Elke leerling stapt de klas uit met een eigen planning. We benadrukken in de les dat iedereen anders is en eigen leerbehoeften kent.
Wat kan de Toolkit ‘Leren & lesgeven’ betekenen voor leren leren?
“Voor ons was het doornemen van de Toolkit alvast een welkome bevestiging dat we goed bezig zijn”, vertelt Jill. “Het kan ons ook helpen in de nodige samenwerkingen met onze collega’s, bijvoorbeeld voor meer transparantie over de studeertips die zij aan de leerlingen meegeven.”
Inzetten op metacognitieve vaardigheden en zelfregulerend leren (‘leren leren’) kan heel wat leerwinst opleveren, zo blijkt uit onderwijsonderzoek. Tot zeven maanden leerwinst zelfs, in de meest gunstige omstandigheden. Een effect dat de toolkit niet garandeert, maar het toont wel aan dat technieken voor leren leren de leerlingen écht ondersteunt.
Eigen gedachtegang verwoorden
“Het is fijn dat we verschillende methodieken kunnen aanvinken: we zetten in op modelling en doen voor hoe wij een mindmap opmaken bijvoorbeeld. We verwoorden daarbij onze gedachtegang en maken ons eigen denken expliciet”, vertelt Sofie. “De leerlingen krijgen gericht verschillende strategieën voor studeren aangereikt, en krijgen de kans deze vaardigheden in te oefenen bij ons.”
De leerkrachten zoeken nog hoe ze het monitoren en evalueren van de metacognitieve vaardigheden meer kunnen ondersteunen. “We laten ze al reflecteren over behaalde resultaten, aldus Jill. “We zien nu ook de opportuniteit om leervragen te plaatsen op toetsen of taken, zodat onze leerlingen nog meer gestimuleerd worden om na te denken over hun leerproces.”
Praktisch: de examenplanning
Een praktisch voorbeeld van metacognitieve vaardigheden en leren leren, is een examenplanning opstellen. In de aanloop naar de examens, wordt hiervoor tijd gemaakt. Jill en Sofie pakken dit gestructureerd aan, met klassikale instructie, een invulplanning en gerichte vragen die de zelfreflectie bij de leerlingen stimuleren, zoals:
o Wat maakt voor jou een goede planning?
o Welke afspraken heb je al staan?
o Noteerde je ook je eigen hobby’s?
o Nam je de examens correct over in je planning?
o Zijn al je notities in orde? Wat heb je nog nodig om alles in orde te krijgen?
o Heb je ondersteunende materialen nodig voor een vak?
o Voor welk vak denk je meer leertijd nodig te hebben?
o Voor welk vak plan je best meer herhaling in?
o Met welke vragen zit je nog?
o …
Geïnspireerd door de toolkit, zien de leerkrachten ook hier nieuwe kansen om hun werking te versterken. “Reflectie op deze planning bijvoorbeeld. We plannen nu om er na de examens op terug komen en er met de leerlingen over reflecteren. Konden ze zich aan de planning houden? Hadden ze de tijd per vak goed ingeschat, of net niet en hoe hebben ze dat opgelost? Wat zouden ze bij een volgende planning anders doen?”
Impact
“Of we die 7 maanden leerwinst ook effectief bereiken, is moeilijk te zeggen. We zien wel dat leerlingen die de leerstrategieën ter harte nemen, sneller vooruitgaan en betere leerprestaties behalen, dan wie dat niet doet.”
De meeste leerlingen vinden de extra tijd voor herhaling, verdieping of instructie van de leerkracht of een medeleerling op zich wel fijn. Wie het nut inziet van de studiestrategieën en het reflecteren, leert de eigen interesses en kwaliteiten beter kennen, op tijd hulp vragen en het eigen leren beter inschatten. Dit zijn vaardigheden die zowel op korte als op lange termijn een positieve impact kunnen hebben op de leerprestaties en eigen (school)loopbaan.
“Wij blijven in elk geval bijlezen en -leren om onze aanpak in de klas te versterken en de impact te vergroten. Want daar doe je het toch voor als leerkracht,” besluit Jill.
Kenmerken van de school
| School | Campus Unesco Koekelberg |
| Onderwijsniveau | Regulier secundair onderwijs |
| Ligging | Grootstedelijk gebied |
| Leerlingenpopulatie | 640 leerlingen |
| Directeur | Pieter Buggenhout |
| Betrokken leerkrachten | Jill Bornauw en Sofie Van Lerberghe |
| Project gestart | 2018 (sinds modernisering) |
Metacognitie & zelfregulerend leren ('leren leren')
Heel groot effect tegen zeer lage kosten op basis van sterke evidentie.
Metacognitie & zelfregulerend leren ('leren leren')
Heel groot effect tegen zeer lage kosten op basis van sterke evidentie.