Wat is mondelinge taalvaardigheid?
Bij mondelinge taalvaardigheid (waaronder spreekvaardigheid en luistervaardigheid) wordt het belang van gesproken taal en verbale interactie in de klas benadrukt. Dit omvat ook alle vormen van dialoog tussen leerling en leraar die gericht zijn op het (bij)leren.
Inzetten op mondelinge taalvaardigheid is gebaseerd op het idee dat je het begrip en de leesvaardigheid kunt verbeteren via gesprekken in de klas over de inhoud, over het leerproces of over beide. De activiteiten zijn erop gericht de woordenschat, het verwoorden van ideeën en spreekvaardigheden van de leerlingen te verbeteren.
Voorbeelden van werkwijzen om mondelinge taalvaardigheid te stimuleren:
Jonge kinderen hardop laten lezen en de gelezen boeken samen bespreken;
De gesproken woordenschat van de kinderen gericht vergroten;
Gestructureerde vragen stellen om het leesbegrip te vergroten;
Gebruik van doelgerichte dialoog en interactie, gekoppeld aan de lesstof.
Manieren om mondelinge taalvaardigheid te stimuleren lijken enigszins op toepassingen bij Metacognitie (waarbij praten over het leren wordt gestimuleerd in de klas) en Coöperatief leren, waarbij leerlingen worden gestimuleerd tot interactie in groepjes.
Belangrijkste bevindingen
Het gemiddelde rendement van gesprokentaalinterventies is groot, namelijk zes maanden extra vooruitgang.
Het is belangrijk dat gesproken taal wordt afgestemd op de aanwezige voorkennis van de leerlingen, zodat de interventie hun leerproces aanvult en aansluit op de leerstof.
Door middel van vorming en opleiding kunnen volwassenen leren om leerlingen mondelinge taalvaardigheden te demonstreren (modelling) en uitbreiding van hun woordenschat te stimuleren.
Volwassenen kunnen aangeleerd krijgen hoe ze spreekvaardigheid en woordenschatontwikkeling kunnen voordoen aan en ontwikkelen bij de leerlingen.
Sommige leerlingen kunnen moeite hebben met gesproken taal. Scholen moeten bedenken hoe zij kunnen vaststellen welke leerlingen aanvullende ondersteuning nodig hebben voor gesproken taal en uitdrukkingsvaardigheden. Soms helpt het om de aandacht te richten op het spreken en luisteren afzonderlijk, om aan specifieke behoeften tegemoet te komen.
Hoe effectief is deze aanpak?
Het gemiddelde effect van gesprokentaalinterventies is ongeveer zes maanden leerwinst op een jaar. Sommige studies melden een betere klassfeer en minder gedragsproblemen na het werken aan mondelinge taal.
Interventies gericht op spreken, luisteren of een combinatie hiervan laten allemaal positieve effecten op de leerprestaties zien.
De effecten van inzetten op mondelinge taalvaardigheid werden vooral bestudeerd op leeruitkomsten als leesvaardigheid. Het kleine aantal studies over rekenen/wiskunde en de wetenschappelijke vakken laat een beperkt positief effect zien. Taalinterventies kunnen bij deze vakken worden gebruikt om vakspecifieke terminologie in te oefenen.
Uit de studies in de Toolkit komt naar voren dat taalinterventies in de vorm van regelmatige sessies gedurende een langere periode over het algemeen een groter effect hebben. Ook interventies die een-op-een plaatsvinden hebben meer effect.
Achter het gemiddelde
De effecten in de kleuterschool en voorschoolse context (+7 maanden) en in het basisonderwijs (+6 maanden) zijn over het algemeen groter dan in het secundair onderwijs (+5 maanden).
In het merendeel van de studies is gekeken naar het effect op de leesvaardigheid. Studies waarin andere vakken werden onderzocht, zoals rekenen/wiskunde en de wetenschappelijke vakken, lieten een substantieel lager effect zien (+1 maand). Het aantal studies is echter erg klein waardoor de betrouwbaarheid van het effect lager is.
Mondelinge taalvaardigheid ondersteund door of onder leiding van getrainde begeleiders zoals zorgleerkrachten die hier specifiek voor opgeleid zijn (+6 maanden) is vergelijkbaar met het effect van interventies door leerkrachten/docenten.
Mondelinge taalvaardigheid stimuleren blijkt het meest succesvol in frequente sessies (drie keer per week of vaker) gedurende een langere periode.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Onderzoek wijst uit dat leerlingen uit kansengroepen een groter risico lopen op taal- en spraakachterstand in vergelijking met andere leeftijdsgenoten. Dit kan hun schoolervaring en leren beïnvloeden, en biedt een extra reden om de mondelinge taalvaardigheid te koppelen aan de leerinhoud.
Gesprokentaalinterventies kunnen leerlingen ondersteunen bij wie de mondelinge taalvaardigheid achterblijft bij die van leeftijdsgenoten. De doelgerichte inzet van deze interventies kan OKI-leerlingen daarom helpen om het verschil met hun medeleerlingen in te lopen, vooral wanneer de interventies een-op-een plaatsvinden.
Hoe kun je deze aanpak toepassen in jouw leeromgeving?
Uit onderzoek blijkt dat activiteiten die expliciet gericht zijn op het uitbreiden van de gesproken woordenschat het beste werken als ze gekoppeld worden aan de leerstof van het moment en als de nieuwe woorden actief en op een zinvolle manier worden gebruikt.
Een aantal voorbeelden van activiteiten rond mondelinge taalvaardigheid met effect op leerwinst zijn:
leerlingen laten voorlezen en dan samen met de leerkracht/docent en medeleerlingen over het boek praten
demonstreren (‘modelling’) hoe je gerichte vragen stelt om tot een conclusie te komen
leerlingen per twee of in groepjes over iets laten nadenken
impliciete en expliciete activiteiten die de orale vaardigheden van leerlingen uitbreiden.
Bij al deze activiteiten is het cruciaal dat de gesprokentaalactiviteiten gekoppeld worden aan de inhoud van de lessen (bijvoorbeeld leerlingen door gesprokentaalactiviteiten vertrouwd laten raken met de technische taal in wetenschapslessen).
Mondelinge taalvaardigheid kan in een intensief programma van een paar weken worden gestimuleerd, maar kan er kan ook een heel schooljaar op ingezet worden. Frequente sessies (drie keer per week of vaker) gedurende een langere periode (zes weken tot drie maanden) zijn het meest succesvol.
Hoeveel kost deze aanpak?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen
Over het algemeen worden de kosten voor het inzetten op mondelinge taalvaardigheid ingeschat als zeer laag. De meeste kosten zijn voor boeken, materialen en training, en dit zijn grotendeels opstartkosten.
Wanneer teamleden extra opleidingen kunnen volgen, kunnen de kosten stijgen tot gemiddeld.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De bewijskracht voor inzetten op mondelinge taalvaardigheid wordt als sterk aangemerkt.
Er zijn 154 studies gevonden.
Hou rekening met het volgende:
Een groot percentage van de studies is niet onafhankelijk geëvalueerd.
Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij de aanpak, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dit het totale effect van de interventie of methode beïnvloeden.
Net als bij andere onderzoeksreviews laat de Toolkit het gemiddelde effect van aanpak zien, op basis van academisch onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een interventie wilt toepassen in jouw leeromgeving.