Wat is klassenverkleining?
Via kleinere klassen wordt de verhouding tussen het aantal leerlingen en leraren aangepast.
Als het aantal leerlingen per leerkracht kleiner wordt, dan kan de leerkracht de leerlingen meer aandacht geven.
Belangrijkste bevindingen
Kleine klasgroepen hebben een beperkt positief leerwinsteffect van gemiddeld +2 maanden. De meeste studies onderzochten het effect van minder dan 20 leerlingen in een klas. Een kleine vermindering van het aantal leerlingen in de klas (bijvoorbeeld van 30 naar 25) is waarschijnlijk niet kosteneffectief in vergelijking met andere aanpakken.
Er bestaat enige evidentie dat een kleinere klas voor jonge kinderen meer voordelen oplevert. Kleinere klassen zullen daarom waarschijnlijk effectiever zijn in het kleuteronderwijs en de eerste jaren van de lagere school.
Kleinere klassen hebben alleen een positief leereffect als leerkrachten ook het lesgeven aanpast aan de kleinere klasgroep, bijvoorbeeld door kwaliteitsvolle interactie met de leerlingen of doordat de les minimaal wordt verstoord.
De leerwinst van kleinere klassen is wellicht te wijten aan meer flexibel lesgeven en de hoeveelheid en de kwaliteit van de feedback die leerlingen krijgen (zie ook Feedback).
Als alternatief voor klassenverkleining is het wellicht mogelijk om personeel anders in te zetten (zowel leerkrachten als onderwijsassistenten), zodat de leerkrachten tijdelijk intensiever met kleinere groepen kunnen werken (zie ook Onderwijs in kleine groepen).
Hoe effectief is deze aanpak?
Het gemiddelde effect van kleinere klassen is ongeveer twee maanden extra leerwinst in een schooljaar. Het bewijs is zeer beperkt en voorzichtigheid is dus geboden.
Zo is het de vraag of de klasverkleining groot genoeg is om de leerkracht toe te staan op een andere manier les te geven, en dat leerlingen hun leergedrag aanpassen als een gevolg daarvan.
Als er niet op een andere manier wordt lesgegeven, dan is het weinig waarschijnlijk dat de leerprestaties zullen verbeteren.
Als een kleinere klas er wel toe leidt dat de leerkracht anders gaat lesgeven (wat lastig blijkt, tenzij een klas minder dan 20 leerlingen telt), dan is er wel een aantoonbaar effect op de leerprestaties, naast een betere houding en beter gedrag.
Achter het gemiddelde
De effecten voor het lager en secundair onderwijs zijn vergelijkbaar.
Het effect op lezen is groter (+2 maanden) dan op rekenen/wiskunde (+1 maand).
De meeste studies onderzochten het effect van minder dan 20 leerlingen in een klas..
Onderwijsongelijkheid verminderen
Internationale onderzoeksresultaten wijzen erop dat kleinere klassen een positief effect kunnen hebben op de leerresultaten van leerlingen met een sociaal-economische achterstand. Uit een aantal onderzoeken bleek ook dat kleinere klassen in het lager onderwijs een groter positief effect op leerlingen met een sociaal-economische achterstand kunnen hebben dan op hun klasgenoten.
Onderzoek in het Verenigd Koninkrijk lijkt erop te wijzen dat er een positief effect te rapen valt bij kleuters en leerlingen uit de eerste twee leerjaren van het lager onderwijs die minder goed presteren en een lagere sociaal-economische achtergrond. De klassengrootte waarbij dit effect duidelijk wordt, verschilt echter voor lezen en schrijven en rekenen/wiskunde, en mogelijk ook per geografisch gebied.
Hoe kun je deze aanpak toepassen in jouw leeromgeving?
Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat significante effecten van kleinere klassen pas optreden wanneer het aantal leerlingen aanzienlijk is teruggebracht (tot minder dan 20 of zelfs 15 leerlingen. Kleinere klassen hebben vooral effect als leerkrachten daardoor anders gaan lesgeven waardoor het leergedrag van de leerlingen verandert. Wanneer de klassen kleiner worden, biedt dit de volgende voordelen:
Extra mogelijkheden voor feedback aan leerlingen.
Tijd voor kwaliteitsvolle interactie tussen leerlingen en leraren, bijv. door lesaanpak nauw af te stemmen op de leerlingen.
Hoeveel kost deze aanpak?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen
De kosten voor kleinere klassen zijn erg hoog, omdat dit extra leerkrachten en extra ruimte vereist.
Ruimte om les te geven is een voorwaarde voor kleinere klassen.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De evidentievoor klassenverkleining wordt als erg beperkt aangemerkt. Er zijn 41 onderzoeken gevonden. Houd rekening met het volgende bij de onderzochte studies:
Veel van deze onderzoeken zijn geen experimentele onderzoeken met controlegroep. Hoewel een andere onderzoeksopzet zeker belangrijke informatie kan opleveren over de effectiviteit van een aanpak, bestaat het risico dat de resultaten zijn beïnvloed door onbekende factoren die er geen van deel uitmaken.
Een groot percentage van de onderzoeken is niet onafhankelijk geëvalueerd. Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij de aanpak, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dat kan het totale effect van de aanpak beïnvloeden.
De resultaten voor dit onderwerp laten een grote onverklaarbare variatie zien,. Alle reviews laten enige variatie in de resultaten zien. Daarom is het belangrijk om achter het gemiddelde te kijken. Onverklaarde variatie (of heterogeniteit) maakt de resultaten onzekerder. We hebben deze onzekerheid niet kunnen wegnemen door te onderzoeken in hoeverre de context, de methodologie of de aanpak invloed heeft op het effect.
Net als bij andere onderzoeksreviews laat de Toolkit het gemiddelde effect van de aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.