Feedback geven aan leerlingen

Wat wordt bedoeld met feedback geven?

Feedback geeft leerlingen informatie over hun prestaties in relatie tot de leerdoelen of -resultaten en heeft als doel het leren van de leerling te verbeteren.

Feedback stuurt of heroriënteert een leerling in zijn /haar leerproces door de inspanningen en activiteiten af te stemmen op een bepaald resultaat. Daarbij kan het gaan om het resultaat van een opdracht of toets (het product), de weg ernaartoe (het proces), de omgang van de leerling met het eigen leerproces of met zelfregulatie; of om de leerling als persoon. Dat laatste lijkt het minst effect te hebben op leerprestaties.

Feedback kan mondeling of schriftelijk worden gegeven, of via toetsing of digitale technologie. De feedback kan worden gegeven door onder andere een leraar, of door klasgenoten (zie ook Peer tutoring).

Belangrijke bevindingen

• Feedback geven is een aanpak waarvoor veel wetenschappelijk bewijs bestaat en die een groot effect heeft op de leerprestaties. Effectieve feedback is gericht op de taak, op het onderwerp en op strategieën voor zelfregulatie. Ook geeft feedback leerlingen specifieke informatie waarmee ze hun leerproces kunnen verbeteren.

• Feedback is effectief tijdens, onmiddellijk na en enige tijd na het leren. De frequentie van feedback moet niet al te strikt worden vastgelegd.

• Feedback kan afkomstig zijn van verschillende bronnen. Onderzoek heeft aangetoond dat feedback van leraren en van medeleerlingen effectief kan zijn. Ook feedback die wordt geleverd door digitale technologie heeft positieve effecten (al is het effect wel wat kleiner dan het gemiddelde).

• Verschillende vormen van feedback kunnen effectief zijn. Feedback zou niet beperkt mogen blijven tot schriftelijke beoordeling. Onderzoek naar mondelinge feedback laat over het algemeen een licht groter effect zien (+7 maanden). Schriftelijke feedback kan een onderdeel zijn van een effectieve feedbackstrategie, maar het is essentieel om de werkdruk van de leerkrachten of ander onderwijspersoneel zoals zorgleraren in de gaten te houden.

• Het is belangrijk om ook feedback te geven bij positieve en correcte resultaten – niet alleen bij fouten. Kwalitatief hoogwaardige feedback richt zich op de taak, het onderwerp en strategieën voor zelfregulatie.

Hoe effectief is deze aanpak?

Onderzoek naar feedback laat vaak een groot effect op het leren zien. De effecten zijn echter zeer uiteenlopend en uit sommige onderzoeken blijkt dat sommige feedback zelfs een negatief effect kan hebben, waardoor de situatie juist verslechtert.

Feedback van leraren heeft het grootste effect, maar ook feedback van klasgenoten of technologie heeft een positief effect.

Het is erg belangrijk om ook feedback te geven wanneer een leerling goed werk heeft geleverd en niet alleen om een leerling te corrigeren.

Veel onderzoek naar feedback bevat ook andere gebruiken. Zo combineert een aanpak als beheersingsleren feedback met extra ondersteuning voor leerlingen die achteropraken. Bij het formatief evalueren schat de leraar ook de leerkloof (tussen wat gekend zou moeten zijn en de huidige situatie) in die moet worden aangepakt en hoe de leerkracht de leerling ziet vooruitgaan richting leerdoel.

Feedback heeft effect in alle leeftijdscategorieën. Onderzoek is vooral gericht op taal, rekenen/wiskunde en, in mindere mate, natuurwetenschappelijke vakken.

Formatief evalueren expliciet verwerken in de schoolwerking kan de basis te leggen voor effectieve feedback. In Engelse scholen is ‘Embedding Formative Assessment’ getest (‘Formatief evalueren invoegen’) met over het algemeen positieve resultaten.

Achter het gemiddelde

• Feedback lijkt een iets groter effect te hebben op leerlingen in het lager onderwijs (+7 maanden) dan op leerlingen in het secundair onderwijs (+5 maanden).

• Voor alle vakken is het effect groot, maar het grootst voor rekenen/wiskunde en natuurwetenschappelijke vakken.

• Minder goed presterende leerlingen ervaren meer positieve effecten van expliciete feedback dan goed presterende leerlingen.

• Sommige onderzoeken hebben positieve effecten aangetoond van digitale feedback, maar het effect daarvan is wel iets kleiner (+4 maanden).

Onderwijsongelijkheid wegwerken

Er is onderzoek dat erop wijst dat feedback in combinatie met het stimuleren van metacognitie en zelfregulatie een groter effect heeft op leerlingen uit kansengroepen en minder goed presterende leerlingen dan op andere leerlingen. Leerlingen hebben behoefte aan duidelijke en bruikbare feedback om strategieën voor metacognitie te kunnen toepassen in hun leerproces. De feedback vertelt ze wat hun sterke punten zijn en waar verbeterpunten zitten. Op deze manier leren ze welke leerstrategieën bij een eerder voltooide taak effectief zijn geweest.

Hoe kan je dit toepassen in jouw leeromgeving?

Feedback geven kan een positief effect hebben door:

• Leerlingen te helpen om zich bij toekomstig leren op hun zwakke plekken te richten, eventuele misvattingen te identificeren en uit te leggen;

• Leerlingen te steunen om meer verantwoordelijkheid voor hun eigen leerprestaties te nemen;

• Het vergroten van de motivatie van leerlingen om te verbeteren.

Feedback succesvol toepassen vereist:

• Communicatie met leerlingen, leerkrachten en ouders over werkwijzen en verwachtingen ten aanzien van het feedbackbeleid;

• Peilen wat de leerling begrijpt, zodat de leerkracht weet wat er moet worden verbeterd;

• Dat er wordt nagedacht over de voor- en nadelen van verschillende vormen van feedback. Zo kan gepersonaliseerde schriftelijke feedback tijdsintensief zijn en weinig rendement tonen wanneer de leerling niet uitgedaagd wordt om iets te doen met die feedback;

• Dat een leerling er concreet mee aan de slag kan, bijvoorbeeld door aan te geven wat de leerling precies wel of niet goed heeft gedaan, met een uitleg over waarom dat zo is;

• Dat er goed wordt nagedacht over hoe de feedback zal worden ontvangen, inclusief effecten op zelfvertrouwen en motivatie;

• Dat leerlingen de mogelijkheid krijgen om iets te doen met de feedback nadat ze die hebben gekregen;

• Dat de effectiviteit van de gegeven feedback wordt geëvalueerd.

De duur van een feedbackaanpak varieert. Soms is de aanpak kort en gericht en kunnen misvattingen van leerlingen in een aantal weken of soms zelfs dagen worden opgelost. Bij andere methoden wordt een leerling gedurende een aantal maanden gevolgd en ondersteund.

Hoeveel kost deze aanpak?

Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen 

De gemiddelde kosten van feedback geven zijn zeer laag. Scholen maken voornamelijk kosten voor professionalisering van leerkrachten.

Vergeleken met andere methodes vraagt feedback geven een gematigde maar aanhoudende hoeveelheid tijd van de leerkrachten en andere onderwijsprofessionals.

Directies en beleidsteams moeten niet kosten en tijdsbesteding in overweging nemen, maar ook nadenken over een zo goed mogelijke opleiding van hun onderwijsprofessionals om effectieve feedback te geven. Tegelijk moeten praktijken vermeden worden die de werkdruk vergroten, zonder dat leerlingen nuttige informatie krijgen om beter te presteren.

Hoe overtuigend is de evidentie?

De bewijskracht voor de effectiviteit van feedback is sterk. Er werden 155 onderzoeken gevonden die voldeden aan de criteria voor opname in de Toolkit.

Hou rekening met het volgende over de onderzoeken in dit overzicht: veel van deze studies zijn geen gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken. Hoewel een andere onderzoeksopzet zeker belangrijke informatie kan opleveren over de effectiviteit van een aanpak, bestaat het risico dat de resultaten zijn beïnvloed door onbekende factoren die geen deel uitmaken van de aanpak.

Net als bij andere overzichten laat de Toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als onderwijsprofessional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.