Wat wordt bedoeld met extra leertijd?
De leertijd op school kan uitgebreid worden door de schooldag langer te maken of de schoolkalender aan te passen. Een schooldag verlengen kan door de lestijd te verlengen of gerichte voor- en naschoolse activiteiten aan te bieden (waaronder extra onderwijs in kleine groepen of een-op-een-begeleiding) om bijvoorbeeld lees- als rekenvaardigheid te versterken. De schoolkalender aanpassen betekent hier dat het schooljaar meer schooldagen telt.
Andere manieren om leertijd te verlengen komen aan bod in andere onderdelen van de Toolkit, zoals Huiswerk, en Zomerschool.
Belangrijke bevindingen
Extra lestijd leidt tot sterkere leerprestaties als de voor- en naschoolse programma’s een duidelijke opbouw en sterke link met het curriculum hebben en gedragen worden door bekwame en goed opgeleide werknemers.
Extra leertijd die wordt ingezet voor een-op-een-begeleiding kan effectiever zijn dan extra uren voor onderwijs in kleine of grote groepen.
Verrijkende activiteiten die niet direct op leren gericht zijn, kunnen ook een positief effect hebben op de prestaties. De leerwinst is vaak minder groot bij deze activiteiten en kunnen bovendien per activiteit flink verschillen (zie ook Sportieve activiteiten of Cultuureducatie). Los van het effect op de leerprestaties kunnen deze activiteiten op zichzelf een positief effect hebben op de leerlingen.
Het is belangrijk het meeste uit de extra tijd te halen. De lessen moeten worden afgestemd op de noden en mogelijkheden van de leerlingen. Bij vrijwillige extra tijd is het belangrijk om de aanwezigheid van leerlingen te monitoren om er zeker van te zijn dat de extra ondersteuning belandt bij wie het echt nodig heeft.
Gemiddeld heeft extra leertijd een positief effect, maar deze aanpak is duur en wellicht niet kosteneffectief voor scholen. Scholen moeten ook rekening houden met de consequenties van deze aanpak voor de werkdruk en het welzijn van hun medewerkers.
Hoe effectief is deze aanpak?
Het gemiddelde effect van schooltijdverlenging is ongeveer drie maanden leerwinst in een jaar tijd. Het gemiddelde effect wordt beïnvloed door de kwaliteit en de toepassing van voor- en naschoolse programma’s. Doelgerichte programma’s in het lager onderwijs hebben, gemiddeld een groter effect. In het secundair onderwijs heeft meer leertijd een iets kleiner effect.
Naast ondersteuning bij het leren, mikken sommige gestructureerde methodes die onderzocht werden zich op het aanbieden van een stimulerende omgeving en activiteiten of op het ontwikkelen van persoonlijke en sociale vaardigheden. Die programma’s hebben meer kans om een invloed te hebben op de leerprestaties dan programma’s die alleen gericht zijn op het leren. Het is echter niet duidelijk of dit komt door de extra activiteiten of door minder schoolverzuim en meer actieve betrokkenheid.
Het onderzoek toont ook aan dat het in het secundair onderwijs lastiger is om leerlingen (langdurig) aan voor- en naschoolse programma’s te laten meedoen dan in het lager onderwijs. Een verlengde tijd op school is alleen succesvol als hiervoor draagvlak is bij zowel ouders als medewerkers. Een te grote uitbreiding van de schooltijd kan een afnemend effect hebben door een afname in betrokkenheid van de leerlingen.
Het effect op de leerprestaties is gemiddeld positief, maar door de hoge kosten van schooltijdverlenging is dit zonder extra financiering wellicht geen kosteneffectieve aanpak voor toepassing op schoolniveau.
Achter het gemiddelde
Er zijn meer onderzoeken uitgevoerd in het lager onderwijs. De effecten zijn groter in het lager onderwijs (+3 maanden leerwinst) dan in het secundair onderwijs (+2 maanden leerwinst).
De meeste evidentie betreft onderwijs in lezen, schrijven en rekenen/wiskunde, en het effect voor deze vakken is vergelijkbaar.
Intensievere werkwijzen binnen schooltijdverlenging, zoals een-op-een-begeleiding, zijn effectiever dan onderwijs in kleine of grote groepen.
Het meeste onderzoek is uitgevoerd in de Verenigde Staten. Dat kan een risico vormen voor de overdraagbaarheid van de resultaten. De effecten kunnen worden beïnvloed doordat in een ander land de gemiddelde duur van het reguliere onderwijs anders is.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Er is enige evidentie dat extra lesuren leerlingen uit kansengroepen ten goede komt.
Om de kans te vergroten dat een verlenging van de leertijd deze leerlingen daadwerkelijk ten goede komt, moeten beleidsteams nadenken over hoe betrokkenheid en aanwezigheid van leerlingen uit kansarme milieus kunnen vergroten.
Als gerichte of verrijkende activiteiten aan alle leerlingen worden aangeboden, bestaat de kans dat de leerlingen die er het meest baat van zouden hebben het minst geneigd zijn deel te nemen of zich in te zetten. Een aanpak voor een bepaalde doelgroep kan er anderzijds voor zorgen dat deze leerlingen zich ’eruit gepikt’ en gestigmatiseerd voelen.
Aanvullende, niet-schoolse activiteiten kunnen ook een gratis of goedkoop alternatief zijn voor buitenschoolse activiteiten zoals sport, muziek en andere verrijkende activiteiten die meer welvarende gezinnen wel kunnen betalen.
Hoe kan je dit toepassen in jouw leeromgeving?
De theorie achter verlenging van de leertijd is dat leerlingen die meer les krijgen meer tijd hebben om de leerstof tot zich te nemen en dus meer kunnen leren.
Als je een langere schooldag implementeert, besef dan dat meer tijd toewijzen aan leren niet hetzelfde is als effectief meer leren.
Scholen doen er goed aan om:
De aanwezigheid zorgvuldig te monitoren om ervoor te zorgen dat verlenging van de schooldag of het schooljaar voor bepaalde leerlingen niet tot een verkorting van de totale effectieve lestijd omdat ze meer afwezig zijn;
Zorgvuldig rekening te houden met betrokkenheid van leerlingen en deze te monitoren. Als het meer tijd kost om het gedrag van leerlingen in goede banen te leiden tijdens een langere schooldag, dan zou het kunnen dat de effectieve leertijd niet toeneemt;
Oog te hebben voor het welzijn en de werkdruk van de medewerkers, om ervoor te zorgen dat extra lestijd niet ten koste gaat van de kwaliteit (bijvoorbeeld door minder tijd voor professionalisering of lesvoorbereiding).
Schooltijduitbreiding zoals zomerscholen kan voor medewerkers betekenen dat ze hun werkwijze aanzienlijk moeten veranderen, vooral als de schoolkalender wordt aangepast. Het is belangrijk dat beleidsteams en directies duidelijk communiceren met welk doel de schooltijd wordt verlengd en zich verzekeren van draagvlak onder de ouders voordat ze veranderingen doorvoeren.
Schooltijdverlenging duurt vaak het hele schooljaar. Scholen kunnen besluiten aanvullende ondersteuning te bieden in de vorm van extra lesuren aan specifieke klassen of leerlingen gedurende een bepaalde periode.
Als geen extra leerkrachten worden ingezet om de extra lestijd op te vangen, kan extra leertijd veel tijd vragen van het personeel, zeker in vergelijking met sommige andere werkwijzen of methodes.
Directeurs en beleidsteams moeten niet alleen kijken naar kosten en tijd, maar ook bedenken hoe ze ervoor kunnen zorgen dat het onderwijs in de extra lesuren van goede kwaliteit is. Ook moeten ze aanpakken vermijden die en de werkdruk van leraren vergroot terwijl het effect op de leerprestaties van de leerlingen gering is.
Hoeveel kost deze aanpak?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen
Over het algemeen worden de kosten als middelhoog ingeschat. In Vlaanderen zijn er verschillende projecten die met vrijwilligers werken voor een-op-een-begeleiding of begeleiden van kleine groepjes. De kostprijs is dan lager, maar zoals gesteld is de training en vorming van deze begeleiders belangrijk voor het eigenlijke effect op de leerprestaties.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De evidentie voor de effectiviteit van schooltijdverlening is beperkt. Er werden 74 studies gevonden die voldeden aan de criteria voor opname in de Toolkit.
Hou bij de interpretatie rekening met het feit dat veel van deze onderzoeken hebben geen experimentele opzet met een controlegroep. Dit betekent dat we niet met zekerheid kunnen zeggen dat de gevonden effecten het resultaat zijn van de onderzochte aanpak.
Net als bij andere reviews laat de Toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.