Wat wordt bedoeld met cultuureducatie?
Cultuureducatie of cultuurexpressie is de brede waaier aan creatieve, kunstzinnige en culturele activiteiten waaronder dans, drama, muziek, toneel, schilderen of beeldhouwen. Deze interventie kan een onderdeel van het lesprogramma op school zijn (zoals bijvoorbeeld muzische of artistieke vorming) of een buitenschoolse activiteit. Cultuureducatie kan ook in andere vakken aan bod komen. Zo kunnen technieken uit drama worden toegepast in taalvakken om betrokkenheid van leerlingen bij de les te vergroten of mondelinge taalvaardigheid te versterken ter voorbereiding van een schrijftaak.
Cultuureducatie kan worden georganiseerd als een wekelijkse of maandelijkse activiteit, of intensiever via zomerscholen of meerdaagse cursussen. Deze activiteiten hebben vanzelfsprekend een belangrijke intrinsieke educatieve waarde. Deze toolkit richt zich echter op het effect van cultuureducatie op de leerprestaties, met name lezen en rekenen/wiskunde.
Belangrijke bevindingen
Cultuureducatie kan een positieve invloed hebben op de leerprestaties in andere vakken.
Deze samenvatting gaat enkel over het effect van cultuureducatie op de leerprestaties. Bezig zijn met kunst en cultuur is op zich waardevol en cultuureducatie heeft meer te bieden dan alleen een bijdrage aan de leerprestaties bij rekenen/wiskunde of taal.
Als het doel van het aanbieden van cultuureducatie is om de leerprestaties te verbeteren, is het belangrijk om te bepalen wat het verband is tussen het gekozen vak of discipline en de leerprestaties die je wil verbeteren.
Op kunst geïnspireerde of culturele interventies kunnen een manier zijn om oudere leerlingen weer bij het leren te betrekken. Dat leidt niet altijd tot leerwinst. Het is belangrijk om als leerkracht na te denken over hoe je die grotere betrokkenheid van de leerlingen kunt inzetten om zowel het lesgeven als het leerproces van deze leerlingen te verbeteren.
In de meeste Vlaamse scholen worden verschillende vormen van cultuureducatie aangeboden, al kunnen de verschillen tussen scholen groot zijn. Zo organiseren scholen vaak lesuren waarin onderdelen van cultuureducatie aan bod komen zoals plastische opvoeding, culturele expressie of muzische of artistieke vorming. Daarnaast organiseren scholen vaak culturele excursies of thematische dagen rond een aspect van cultuureducatie (Bamford, 2007; Beunen, Siongers & Lievens, 2016).
Hoe effectief is deze aanpak?
Cultuureducatie levert zo’n drie maanden leerwinst op. Die positieve resultaten waren zowel zichtbaar bij taal als bij rekenen/wiskunde en de wetenschappelijke vakken, en traden op in zowel het lager als het secundair onderwijs.
Sommige kunstactiviteiten werden in verband gebracht met betere resultaten op een specifiek gebied. Er is bijvoorbeeld enige evidentie voor een positief effect van drama op schrijfvaardigheid en een mogelijk verband tussen muziek en ruimtelijk inzicht.
Daarnaast is er consistente evidentie voor voordelen in bredere zin, zoals een positievere houding ten aanzien van leren en toegenomen welzijn.
Achter het gemiddelde
De effecten voor het lager- en secundair onderwijs zijn vergelijkbaar.
De effecten zijn groter voor schrijfvaardigheid en rekenen/wiskunde dan voor leesvaardigheid.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Het is waardevol om leerlingen creatieve en podiumvaardigheden bij te brengen en ervoor te zorgen dat ook leerlingen uit kansengroepen toegang hebben tot een rijke en stimulerende cultuureducatie.
Die cultuureducatie kan deel zijn van het gewone lesprogramma, of aangeboden worden als buitenschoolse activiteiten of culturele uitstappen. Die laatste twee kunnen een belemmering vormen voor leerlingen uit kansengroepen als er extra moet worden voor betaald. In het basisonderwijs zijn de culturele uitstappen meestal onderdeel van de maximumfactuur.
Er is enige evidentie voor een causaal verband tussen muzische en artistieke vorming en culturele uitstappen en de leerprestaties in het algemeen. Als cultuureducatie wordt ingezet als een manier om onderwijsachterstanden te verminderen, moeten scholen zorgvuldig meten of dit doel wordt bereikt.
Hoe kan je dit toepassen in jouw leeromgeving?
Onder cultuureducatie vallen verschillende disciplines, zoals beeldende kunst, theater, dans, poëzie en creatief schrijven. Ook onderwijsmethoden waarin kunstzinnige elementen worden toegepast horen daarbij, zoals pedagogiek gebaseerd op dramatechnieken.
Onderdelen van interventies op vlak van cultuureducatie kunnen zijn:
Aanleren van creatieve vaardigheden en technieken.
Kennis opdoen over cultuur.
Kansen voor leerlingen om te oefenen, te reflecteren op hun sterke kanten en vaststellen waar ruimte voor verbetering is.
Toegang tot specifieke materialen, apparatuur, buitenschoolse activiteiten en culturele ervaringen.
Cultuureducatie kan worden georganiseerd in de vorm van regelmatige lessen in een normaal lessenrooster, via maandelijkse activiteiten, activiteiten tijdens de middagpauze of na school, lessen in kleine groepjes of een-op-een, of als interventie voor de hele school zoals themadagen- of weken. Creatieve en kunstzinnige lessen en activiteiten kunnen ook plaatsvinden binnen een intensiever programma, zoals via zomerscholen of meerdaagse kampen of cursussen met verblijf.
Hoeveel kost deze aanpak?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen
De kosten voor cultuureducatie zijn naar verwachting erg laag, al kunnen ze variëren van zeer laag tot hoog, afhankelijk van het aanbod. De kosten voor een school worden voornamelijk bepaald door de kosten voor de professionele ontwikkeling van leraren en de aanschaf van materialen. De kosten zijn hoger Als de activiteiten buiten de schooldag vallen of door gespecialiseerde leerkrachten of externe partners gegeven worden, dan kost cultuureducatie ook meer. Dat geldt ook wanneer er in kleine groepjes of een-op-een cultuurles wordt gegeven, of wanneer er dure materialen aangekocht moeten worden.
Het uitvoeren van cultuureducatie vraagt verhoudingsgewijs slechts weinig extra tijd van leerkrachten, omdat het vaak al deel uitmaakt van het gewone lesprogramma. Voor het verzorgen van kunstlessen kunnen ook professionele kunstenaars of gekwalificeerde drama- of muziekdocenten worden ingezet.
Directies en schoolteams moeten niet alleen kijken naar tijd en kosten, maar ook hoe ze zo goed mogelijk tegemoet kunnen komen aan de professionele ontwikkelingsbehoeften van hun medewerkers om kunstactiviteiten (zoals drama, beeldende kunst of muziek) effectief in het onderwijs te kunnen integreren en het effect ervan op de leerresultaten van de leerlingen te kunnen evalueren.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De bewijskracht voor cultuureducatie-interventies wordt als redelijk sterk aangemerkt. Er zijn 80 studies gevonden.
Hou rekening met het volgende:
Een groot percentage van de studies is niet onafhankelijk geëvalueerd. Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij de interventie, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dat kan het totale effect van de interventie beïnvloeden.
Net als bij andere onderzoeksreviews laat de Toolkit het gemiddelde effect van interventies zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een interventie wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.
