Wat is het?
Inzetten op taal en communicatie gaat over het doelbewust werken aan het taalbegrip, de vaardigheid en zelfvertrouwen van kleuters om taal te gebruiken en zo doeltreffend te communiceren. Deze methodes zijn gebaseerd op het idee dat de taalontwikkeling van kinderen positief wordt beïnvloed door praten en non-verbale expressie een belangrijke plaats in het onderwijsaanbod te geven.
Inzetten op communicatie en taal bij kinderen van 3 tot 6 jaar kan worden onderverdeeld in:
Aanpakken gericht op de taalkundige aspecten van communicatie, zoals het onderwijzen en 'modelling’ (luidop voordoen) van woordenschat en taal.
Aanpakken die zowel cognitieve als taalkundige aspecten van communicatie ondersteunen, zoals interactief voorlezen of taaldenkgesprekken.
Aanpakken gericht op de fysieke aspecten van communicatie, zoals het onderwijzen en voordoen van sociale communicatieve vaardigheden.
Inzetten op communicatie en taal gebeurt meestal door een kleuterleerkracht, die opgeleid is om communicatie- en taalvaardigheden bij kleuters te ontwikkelen, individueel of in kleine groepen.
Belangrijke bevindingen
Het effect van inzetten op communicatie en taal is doorgaans zeer groot en levert een leerwinst van zeven maanden op.
Er zijn positieve effecten vastgesteld op het ontwikkelen van beginnende taalvaardigheid en geletterdheid. Bij het kiezen van een concrete aanpak is het belangrijk om rekening te houden met de gewenste uitkomsten.
Kleuterleerkrachten hebben baat bij opleiding en training om de programma’s en methodes succesvol te kunnen toepassen.
Er bestaan veel manieren om in te zetten op communicatie en taal. Een goed activiteitenaanbod omvat verschillende strategieën voor woordenschat, taal, mondelinge taalvaardigheid en sociale communicatie.
Hoe effectief is deze aanpak?
Over het algemeen laat onderzoek naar het inzetten op communicatie en taal een consequent positief effect zien op het leren van jonge kinderen, inclusief hun gesproken taalvaardigheid, expressieve woordenschat en ontluikende leesvaardigheid. Kinderen die deelnemen aan communicatie- en taalactiviteiten boeken gemiddeld in een jaar tijd zeven maanden leerwinst. Alle kinderen blijken te profiteren van deze aanpak, maar sommige studies laten een iets groter effect zien voor kinderen uit kansengroepen.
Sommige communicatie- en taalactiviteiten blijken, gemiddeld gesproken, effectiever dan andere. Er is consistent bewijs voor de effectiviteit van interactief voorlezen aan jonge kinderen en hen stimuleren om vragen te beantwoorden en samen over het verhaal te praten met een daarvoor opgeleide volwassene. Uit een aantal studies blijkt dat ook opgeleide onderwijsassistenten positieve resultaten kunnen bereiken op het gebied van mondelinge taalvaardigheid en voorschoolse leesvaardigheid.
Een aantal studies wijst op het belang van een goede opleiding en begeleiding van kleuter- en zorgleerkrachten om de methodes te implementeren. Er zijn bovendien aanwijzingen dat scholen best verschillende methodes tegelijk inzetten om taal- en communicatievaardigheden bij kleuters te ontwikkelen. Het is namelijk weinig waarschijnlijk dat één enkele aanpak volstaat om de taalontwikkeling van kleuters voldoende te stimuleren en te ondersteunen.
De evidentie bevat verschillende kwaliteitsvolle studies uit het Verenigd Koninkrijk. In 2016 vond daar een ‘randomized controlled trial’ plaats die toonde dat het ‘Nuffield Early Intervention’-programma bijkomend 4 maanden bijkomende vooruitgang opleverde. De Nuffield Early Intervention is ontwikkeld om de mondelinge taalvaardigheid van kinderen te verbeteren in de periode rond de overgang van de kleuterschool naar de lagere school.
Het bewijs is in het algemeen vrij consistent, waaruit kan worden geconcludeerd dat inzetten op taal en communicatie in verschillende onderwijscontexten effectief is. Minder is geweten over de langetermijneffecten van de verschillende aanpakken. Bijkomend onderzoek rond de vraag of en hoe voordelen van inzetten op taal en communicatie standhouden eens kinderen naar school gaan, zou dus waardevol zijn.
Achter het gemiddelde
Bijna alle studies onderzoeken de effecten op taal of voorbereidende leesresultaten.
Hoewel studies uit acht landen zijn opgenomen, komt het merendeel van het onderzoek uit de Verenigde Staten. Deze Amerikaanse studies leveren gemiddeld wat positievere resultaten op dan de studies uit andere landen. Dit suggereert dat er zorgvuldig moet worden omgegaan bij het zomaar overnemen van werkwijzen en methodes uit andere landen.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Zeer weinig studies meten het effect van inzetten op taal en communicatie op kinderen uit gezinnen uit kansengroepen. Dat bekent dat het niet mogelijk is om het effect voor deze groep nauwkeurig in beeld te krijgen.
Het kleine aantal studies dat werd uitgevoerd bij kinderen uit kansengroepen, leverde echter wel bovengemiddelde effecten op. Dat lijkt erop te wijzen dat inzetten op taal en communicatie een veelbelovende aanpak is voor deze groep.
Er zijn aanwijzingen (denk bijvoorbeeld aan de resultaten van de KOALA-screening in Vlaanderen) voor een taalachterstand bij kleuters uit kansengroepen aan het begin van de lagere school. Dat maakt gerichte taal- en communicatieondersteuning veelbelovend om onderwijsongelijkheid te verminderen.
Hoe kan je deze aanpak toepassen in jouw leeromgeving?
Inzetten op communicatie en taal is een essentieel onderdeel van het activiteitenaanbod voor kleuters. Zelfs met het veelbelovende gemiddelde leereffect, is de manier waarop de activiteiten worden toegepast evenwel erg belangrijk. Denk bijvoorbeeld aan:
Het afstemmen van de activiteiten op de behoeften van de kleuters. Zoek bijvoorbeeld uit of een kind problemen heeft met de woordenschat of eerder met sociale communicatie.
Het gezamenlijk ontwikkelen en stimuleren van de mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid.
Het combineren van verschillende manieren om in te zetten op taal en communicatie bij kleuters, wat vermoedelijk meer effect heeft dan het gebruiken van één methode.
De opleiding en begeleiding van de kleuterleerkrachten en andere medewerkers.
Als een pedagogisch medewerker of kleuterleerkracht onzeker is over de juiste begeleiding van een kind of vermoedt dat de taalontwikkeling van het kind niet verloopt zoals het moet, is het een goed idee om dit binnen het zorgcontinuüm op te nemen.
Wat zijn de kosten?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen
Over het algemeen worden de kosten voor communicatie- en taalmethodes als zeer laag ingeschat. Voor deze methodes hoeven weinig tot geen directe kosten te worden gemaakt. De kosten kunnen variëren van zeer laag tot gematigd wanneer extra middelen zoals boeken worden aangeschaft en medewerkers extra opleidingen volgen.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De bewijskracht voor de effectiviteit van het inzetten op communicatie en taal is redelijk sterk. Er werden 66 studies gevonden die voldeden aan de criteria voor opname in de Toolkit.
Hou rekening met het feit dat een groot percentage van de studies niet onafhankelijk is geëvalueerd. Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij de aanpak, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dat kan het totale effect van de aanpak beïnvloeden.
Net als bij andere reviews laat de toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als onderwijsprofessional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.