Wat is het?
Leerkrachten die de beginnende geletterdheid van kleuters stimuleren, hebben als doel de vaardigheden, kennis en/of het begrip van jonge kinderen over lezen en schrijven te vergroten. Dat kan via:
verhalen vertellen en interactief voorlezen in groep;
ontwikkelen van kennis van letters, klanken en het fonemisch bewustzijn;
kennismaking met verschillende vormen van schrijven.
Sommige praktijken die beginnende geletterdheid helpen ontwikkelen, kunnen overeenkomen met praktijken en methodes voor communicatie en taal. Ook ouderbetrokkenheid kan een rol spelen.
Belangrijke bevindingen
Beginnende geletterdheid bij kleuters stimuleren levert gemiddeld 4 extra maanden vooruitgang op en kan een belangrijke invloed hebben op beginnend lezen. Dit effect is uitgebreid gedocumenteerd.
Het werken aan beginnende geletterdheid lijkt ook positieve effecten te hebben de ontwikkeling van kinderen in andere domeinen, zoals wiskunde, waar het gemiddeld 2 maanden bijkomende vooruitgang oplevert.
Doelgerichte interactie in kleine groepen kan vooral effectief zijn voor leerlingen uit kansengroepen.
Om effectief aan beginnende geletterdheid te werken, is het belangrijk om de vooruitgang van kinderen zorgvuldig te monitoren. Denk, bijvoorbeeld, aan het stap voor stap evalueren van het aanleren van afzonderlijke klanken en letters naar het oefenen van eenvoudige foneembewustzijnstaken.
Hoe effectief is beginnende geletterdheid stimuleren bij kleuters?
Stimuleren van beginnende geletterdheid blij kleuters heeft consequent een positief effect op de leerprestaties bij kleuters: gemiddeld +4 maanden leerwinst. Deze studies werden allemaal afgenomen bij kleuters vanaf 4 jaar (‘primary school age’ in het buitenland).
Beginnende geletterdheid stimuleren is positief maar geen wondermiddel dat alles oplost. Hoewel in sommige studies langetermijneffecten zijn vastgesteld, lijkt het erop dat de effecten van de meeste methodes mettertijd toch afnemen. Dat betekent dat een enkele methode waarschijnlijk niet genoeg is om leervertraging weg te werken. Daarnaast is het belangrijk dat de aanpak past bij de leeftijd van en rekening houdt met de ontwikkeling van de kleuter.
Er is evidentie dat het combineren van verschillende benaderingen om beginnende geletterdheid te stimuleren effectiever is dan het hanteren van één benadering. Verbeteringen op een bepaald gebied, zoals letters en klanken kennen, leidt niet altijd tot verbeteringen op andere gebieden. Kinderen hebben baat bij én werken rond fonemisch bewustzijn en klanktekenkoppelingen én woordenschat én rijke mondelinge taalinteractie.
Verschillende benaderingen aanbieden kan dan ook een voordeel zijn. Combineer dit met regelmatige monitoring van de taalontwikkeling van een kind om de keuze van de juiste aanpak voor de leeftijd en ontwikkelingsfase van een kind te vergemakkelijken, en eventuele zwakke punten aan te pakken.
Een uitgebreidere samenvatting van de evidentie voor het fonemisch bewustzijn is te vinden in de Toolkit Leren en Lesgeven. Die toolkit is gericht op de lagere en secundaire school, maar bevat ook studies naar wat een phonics-aanpak genoemd wordt bij kleuters tussen 4 en 5 jaar oud.
Onderzoek laat zien dat het een positief effect kan hebben om ouders te betrekken bij het stimuleren van beginnende geletterdheid in de kleuterklas. Denk bijvoorbeeld aan gezamenlijk interactief voorlezen thuis in lijn met wat in de klas gebeurt. Sommige van deze tips overlappen met die over ouderbetrokkenheid.
Achter het gemiddelde
De meeste studies over ontluikende beginnende geletterdheid meten het effect op leesvaardigheid, en minder op schrijfvaardigheid.
Er is enige evidentie dat stimuleren van beginnende geletterdheid ook leerwinst oplevert voor rekenvaardigheid (+ 2 maanden).
De meest succesvolle methodes werden tot vijf keer per week toegepast. Het is evenwel belangrijk een goede balans te vinden tussen het stimuleren van geletterdheid en andere aspecten van onderwijs aan jonge kinderen, zoals stimuleren van rekenvaardigheid.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Stimuleren van beginnende geletterdheid komt alle kinderen ten goede, maar er is enige evidentie dat bepaalde aanpakken een positief effect kunnen hebben op kinderen uit kansengroepen. Dit geldt met name voor doelgerichte interactie in kleine groepen.
Hoe kan je toepassen in jouw leeromgeving?
Beginnende geletterdheid stimuleren kan kinderen voorbereiden op lezen en schrijven.
Voor een succesvolle en effectieve stimulatie van beginnende geletterdheid bij kleuters:
Kies voor een evenwichtige aanpak, die methodes combineert om zowel vaardigheden, kennis en begrip van taal te stimuleren.
Monitor het huidige ontwikkelingsniveau van de kleuters en meet hun vooruitgang.
Begeleid de kinderen in kleine groepen, om kinderen uit kansengroepen te steunen bij de meer uitdagende onderdelen.
Is er voldoende (en up-to-date) kennis van de ontwikkeling van kleuters
Leerkrachten opleiden en begeleiden bij toepassen van (nieuwe) methodes om geletterdheid bij kleuters te stimuleren, is gelinkt aan betere leerprestaties bij de kleuters.
Hoeveel kost deze aanpak?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen.
De kosten om beginnende geletterdheid bij worden ingeschat als zeer laag. Deze kosten zijn onder andere voor boeken en andere materialen. De kosten nemen toe als er training voor medewerkers nodig is of als wordt gekozen voor intensieve begeleiding in kleine groepen.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De evidentie voor stimuleren van beginnende geletterdheid is sterk. 73 studies voldeden aan de criteria voor opname in de toolkit.
Een probleem is dat deze beginnende geletterdheidsmethodes vaak deel zijn van een grotere strategie of activiteitenprogramma. Daardoor is het moeilijk om het concrete effect van stimuleren van beginnende geletterdheid bij kleuters vast te stellen of uit te zoeken welke onderdelen het belangrijkst zijn.
Net als bij andere reviews laat de toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een aanpak wil toepassen in jouw onderwijspraktijk.