Wat is zelfregulatie bij kleuters?
Zelfregulatie is het vermogen van kinderen om hun eigen gedrag en aspecten van hun leerproces te sturen.
Zelfregulatie ontwikkelen bij kleuters betekent vaak manieren zoeken om zelfbeheersing te verbeteren en impulsiviteit te verminderen. Deze vaardigheden staan in verband met de executieve functies.
Manieren om dergelijke zelfregulatie bij kleuters te versterken houden in kleuters te helpen om te verwoorden wat ze van plan zijn, welke leerstrategie ze kiezen of terugkijken op wat ze hebben gedaan.
Een aantal aanpakken gebruiken verhalen of personages om kinderen te helpen zich verschillende (leer)strategieën te herinneren. Het observeren van hoe groot de zelfregulatie van een kleuter al is, kan het beste gebeuren tijdens spel of in interactie met een leeftijdsgenoot. Methodes voor zelfregulatie kunnen overlappen met manieren om sociaal-emotionele ontwikkeling te ondersteunen en probleemgedrag aan te pakken.
Deze toolkit focust op het effect van zelfregulatie op leerprestaties. Zelfregulatie is echter ook belangrijk voor andere domeinen, zoals de ontwikkeling van zelfzorg en gedrag.
Belangrijke bevindingen
Zelfregulatie stimuleren heeft gemiddeld een positief effect (+ drie maanden) en kan een kosteneffectieve aanpak zijn voor het verbeteren van de leerprestaties.
Kleuters helpen om over hun eigen handelingen en gedrag te praten en na te denken draagt niet alleen bij aan hun leerproces en sociale interacties op jonge leeftijd, maar kan ook een blijvend positief effect hebben op het latere schoolse leren.
Succesvolle strategieën voor zelfregulatie maken zowel gebruik van gestructureerde als van algemene methodes.
Kleuterleerkrachten zullen waarschijnlijk baat hebben bij opleiding en professionele ontwikkeling om strategieën voor zelfregulatie bij kleuters succesvol toe te passen.
Hoe effectief is deze aanpak?
De ontwikkeling van zelfregulatie en de executieve functies wordt consequent verbonden aan betere leerprestaties, onder andere wat beginnende lees- en taalvaardigheid als rekenvaardigheid betreft, en zelfs als het gaat om problemen oplossen. Gemiddeld is het effect van zelfregulatie bij kleuters stimuleren drie maanden leerwinst.
Dit is echter gebaseerd op een klein aantal studies, en dus zeer beperkte evidentie voor kleuters.
Uit een aantal studies blijkt dat zelfregulatievaardigheden van kleuters verbeteren een blijvend positief effect heeft op het latere schoolse leren en op andere gebieden, zoals gedrag en doorzettingsvermogen.
Studies bij kleuters en bestaande evidentie voor oudere kinderen lijken erop te wijzen dat veelbelovende methodes voor zelfregulatie een evenwicht vinden tussen ‘expliciete instructie’ en ‘begeleide uitdagingen om kinderen nieuwe vaardigheden te laten oefenen. Kleuter- en zorgleerkrachten kunnen bijvoorbeeld met kinderen praten over hoe ze de aanpak ‘plannen-doen-evalueren’ kunnen gebruiken voor een eenvoudige bouwactiviteit.
Het kleine aantal studies betekent dat er meer onderzoek nodig is om vast te stellen welke methoden of activiteitenprogramma's voor zelfregulatie specifiek een positief effect hebben op de leerprestaties van kleuters.
Deze samenvatting focust op methodes voor zelfregulatie die streven naar betere leerresultaten, maar er bestaat ook bredere evidentie waarbij zelfregulatie als resultaat gemeten wordt. Deze studies hebben doorgaans een groter effect doordat de methode specifiek op een bepaald resultaat is afgestemd.
Achter het gemiddelde
Door het kleine aantal studies is het niet mogelijk te bepalen of een bepaalde context leidt tot een groter of kleiner effect.
Zelfregulatie stimuleren laat een positief effect zien binnen het hele activiteitenprogramma voor kleuters, waaronder op ontluikende taal- en rekenvaardigheid.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Er zijn enige aanwijzingen dat kinderen uit gezinnen uit kansengroepen minder goed zijn in zelfregulatie dan hun meer begoede leeftijdsgenoten. Om die reden is het waarschijnlijk dat methodes om zelfregulatie te stimuleren vooral gunstig zijn voor deze kinderen.
Hoe toepassen in jouw leeromgeving?
Zelfregulatiestrategieën kunnen de ontwikkeling en het leren van jonge kinderen ondersteunen, maar moeten zorgvuldig worden toegepast. Hou daarmee rekening met:
De mate waarin kleuters (al) in staat zijn om hun gedrag te beheersen, bijvoorbeeld tijdens het spelen of omgaan met leeftijdsgenoten.
Het evenwicht tussen expliciete instructie en ondersteuning, om kleuters te laten oefenen en nieuwe vaardigheden te laten ontdekken.
Het effect van het ontwikkelen van zelfregulatiestrategieën bij kinderen.
Om ervoor te zorgen dat een methode effectief is, is het belangrijk om tijd uit te trekken voor professionele ontwikkeling van leerkrachten vooraleer de nieuwe methode toe te passen.
Wat zijn de kosten?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen.
De kosten voor zelfregulatiemethoden als zeer laag ingeschat. De meeste kosten zijn voor opleiding van kleuterleerkrachten en vaak gaat dit om opstartkosten die worden gemaakt om de aanpak op de hele school door te voeren.
De kosten kunnen variëren van zeer laag tot laag, afhankelijk van het type opleiding, het materiaal dat wordt aangeschaft of het aantal medewerkers dat opleidingen volgt en begeleiding krijgt en hoe regelmatig dat gebeurt.
Deze schatting gaat ervan uit dat scholen al betalen voor salarissen van kleuterleerkrachten, activiteitmaterialen, apparatuur en lokalen. Als deze noodzakelijke kosten voor het invoeren zelfregulatiestrategieën nog niet werden gemaakt, zullen de totale kosten waarschijnlijk hoger uitvallen.
Deze aanpak vraagt ook tijd van kleuterleerkrachten, zorgleerkrachten en andere medewerkers. Zij moeten immers inzicht krijgen in processen voor zelfregulatie om deze strategieën en vaardigheden goed te kunnen overbrengen op de leerlingen.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De bewijskracht voor de effectiviteit van methoden voor zelfregulatie bij kleuters is zeer beperkt. Slechts 15 studies voldeden aan de criteria voor opname in de toolkit. Een groot percentage van de studies is niet onafhankelijk geëvalueerd. Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij de aanpak, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dat kan het totale effect van de aanpak beïnvloeden.
Hoewel er relatief weinig studies zijn, zijn de effecten relatief consequent en is er minder onverklaarde variatie tussen de resultaten dan bij andere onderwerpen in de toolkit.
Algemeen blijkt zelfregulatie een veelbelovend onderzoeksgebied, maar het kan meer diepgaande studies gebruiken om vast te stellen hoe zelfregulatie kan bijdragen aan het leren van jonge kinderen.
Een lage betrouwbaarheid van evidentie is niet hetzelfde als evidentie voor het ontbreken van impact. Veel methodes en praktijken hebben weinig evidentie, niet omdat ze niet werken maar wel omdat nog niet voldoende kwalitatief onderzoek heeft plaatsgevonden.
Net als bij andere reviews vat de toolkit het gemiddelde effect samen van een wetenschappelijk onderzochte aanpak. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en op je professionele oordeel te vertrouwen wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.