Wat is sociaal-emotioneel leren?
Sociaal-emotionele leerstrategieën (SEL) streven naar het verbeteren van het leren en de algemene ontwikkeling van de kleuter door zijn sociaal-emotionele vaardigheden te verbeteren. Dit in contrast met methodes die uitdrukkelijk focussen op de academische of cognitieve aspecten van leren.
Sociaal-emotionele leerstrategieën proberen bijvoorbeeld de manier te verbeteren waarop kinderen met leeftijdsgenoten, hun ouders of andere volwassenen omgaan. Hierdoor vertonen deze strategieën vaak een grote overlap met methodes voor zelfregulatie en gedrag.
Belangrijke bevindingen
Sociaal-emotioneel leren stimuleren levert gemiddeld drie maanden leerwinst in een jaar op. De evidentie hiervoor is echter zeer beperkt en scholen moeten de effecten van sociaal-emotioneel leren dan ook goed meten en evalueren.
SEL stimuleren kan een positief effect hebben op aspecten van ontluikende taal- en rekenvaardigheid.
De studies in de toolkit zijn voornamelijk gericht op de leerprestaties, maar het is belangrijk ook rekening te houden met de andere positieve effecten van sociaal-emotioneel leren. Kleuters hebben er sowieso baat bij op om een goede manier om te gaan met hun emoties en met anderen, ook als dat niet direct is terug te zien in cognitieve leerresultaten.
Welk effecten heeft het stimuleren van sociaal-emotioneel leren bij kleuters?
Sociaal-emotioneel leren stimuleren zorgt voor gemiddeld 3 maanden leerwinst bij kleuters. Daarnaast zijn er ook positieve effecten op sociale interactie tussen de kleuters, hun houding tegenover leren en de leerinhouden van het curriculum.
Inzetten op sociaal en emotioneel leren verbetert bijna altijd het kunnen beheersen van emoties en de attitudes, maar niet altijd gaan ook de reken- en taalvaardigheid erop vooruit. Er is meer onderzoek nodig om te achterhalen welke sociaal-emotionele methodes effectief zijn voor het verbeteren van de leerresultaten en waarom ze werken.
Achter het gemiddelde
Deze samenvatting van evidentie beschrijft normaal of bepaalde kenmerken van een aanpak of een bepaalde context tot sterkere of zwakkere effecten leiden. Door het geringe aantal onderzoeken over sociaal-emotioneel leren bij kleuters is het niet mogelijk deze analyse zorgvuldig uit te voeren.
Alle studies in de review onderzochten een algemene aanpak voor sociaal-emotioneel leren en geen doelgerichte aanpak. Studies bij oudere leeftijdsgroepen laat zien dat een combinatie van algemene en gerichte aanpakken een positief effect kan hebben op leerresultaten.
Het merendeel van de studies is uitgevoerd in de VS. Daar beginnen kinderen gemiddeld later met naar school gaan dan bij ons. Slechts enkele studies die in aanmerking kwamen om opgenomen te worden in de toolkit zijn uitgevoerd in andere landen.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Algemeen ervaren alle kinderen een positief effect van sociale en emotionele leerstrategieën, maar er zijn aanwijzingen dat inzetten op sociaal-emotioneel leren kinderen uit kansengroepen meer ten goede komt dan hun leeftijdsgenoten. Onderzoek toont aan dat kinderen uit kansengroepen gemiddeld zwakkere sociaal-emotionele vaardigheden hebben dan hun meer kansrijke leeftijdsgenoten.
Deze vaardigheden beïnvloeden verschillende uitkomsten voor deze leerlingen. Zo worden minder goed ontwikkelde sociaal-emotionele vaardigheden in verband gebracht met een slechtere mentale gezondheid en minder sterke leerprestaties.
Het is aangetoond dat sociaal-emotionele vaardigheden kunnen verbeteren door er op school mee bezig te zijn. Dit kan leerlingen uit kansengroepen helpen begrijpen wat een constructieve relatie met leeftijdsgenoten inhoudt en hoe die aan te gaan; en kan ze leren hun emoties te reguleren. Al deze aspecten kunnen bijdragen aan betere leerprestaties.
Hoe kan je dit toepassen in jouw leeromgeving?
Sociaal en emotioneel leren is een belangrijk deel van de persoonlijke, sociale en emotionele ontwikkeling, ook bij kleuters. SEL bevat onder andere: verbeteren van het zelfvertrouwen en zelfbewustzijn, omgaan met gevoelens en gedrag en hoe relaties aan te gaan en te onderhouden. Scholen moeten beslissen welke resultaten ze beogen wanneer ze SEL-strategieën inzetten, en rekening houden met:
de juiste professionele ontwikkelingskansen voor kleuterleerkrachten om de introductie en toepassing van SEL-strategieën te begeleiden en de waarde ervan uit te leggen aan de collega’s.
hoe ze sociaal-emotioneel leren integreren in de dagelijkse klaspraktijk, in plaats van het als apart te behandelen.
In bijna alle studies wordt ingezet op de professionele ontwikkeling of opleiding van kleuterleerkrachten. Dit zou een belangrijk elementkunnen zijn van de positieve impact van SEL-strategieën.
Hoeveel kost inzetten op sociaal-emotioneel leren?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen.
De kosten voor inzetten op sociaal-emotioneel leren worden algemeen als zeer laag ingeschat. De meeste kosten zijn voor de opleiding van kleuterleerkrachten, en dit zijn grotendeels opstartkosten.
De kosten kunnen oplopen tot gematigd, als scholen ervoor kiezen om extra boeken, leermiddelen en materialen aan te schaffen of om de leerkrachten regelmatig opleidingen en begeleiding aan te bieden.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De bewijskracht voor de effectiviteit van sociaal-emotioneel leren is zeer beperkt. Er werden 19 studies gevonden die voldeden aan de criteria voor opname in de toolkit. Door het kleine aantal studies is het niet mogelijk om systematisch te onderzoeken hoe kenmerken van de studies kunnen worden gekoppeld aan de effecten. De meeste variatie valt echter wel te verklaren, wat ons vertrouwen geeft in het algemene gemiddelde effect.
De bewijskracht wordt nog beperkt doordat een groot percentage van de studies niet onafhankelijk is geëvalueerd. Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij een aanpak, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dat kan het totale effect van de aanpak beïnvloeden.
Een ander probleem met de onderzoeksresultaten is dat sociaal-emotioneel leren vaak onderdeel is van een combinatie van verschillende methodes. Dat maakt het onmogelijk om vast te stellen welke van de methodes dan precies tot betere resultaten leidt voor kinderen.
Net als bij andere reviews laat de toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.