Wat is het?
Door lichamelijke ontwikkeling te stimuleren is het de bedoeling de fysieke groei, vaardigheden en gezondheid van kleuters te verbeteren. De aanpak kan zich toespitsen op één aspect van lichamelijke ontwikkeling, zoals de fijne motoriek die van belang is voor het leren schrijven, of kan meer algemeen zijn, zoals kinderen aanmoedigen om buiten te spelen of lichamelijke ontwikkeling integreren in andere activiteiten voor kleuters.
Deze samenvatting van onderzoeksresultaten beschrijft het effect van lichamelijke ontwikkeling op leerresultaten. Hierbij dient opgemerkt te worden dat bij veel van het opgenomen onderzoek stimuleren van lichamelijke ontwikkeling werd gecombineerd met andere activiteiten en het is dus niet altijd duidelijk of het effect van lichamelijke oefening wel zuiver in beeld is gebracht. Lichamelijke ontwikkeling is echter ook belangrijk op zichzelf en heeft een gunstig effect op het gebied van gezondheid en welzijn.
Belangrijke bevindingen
Lichamelijke ontwikkeling en activiteit van kleuters stimuleren kan een waardevol positief effect hebben op hun leerproces, met een gemiddelde leerwinst van vijf maanden. Het bewijs is echter zeer beperkt.
Lichamelijke ontwikkeling is een kernonderdeel van het kleuteronderwijs en heeft veel belangrijke positieve effecten naast de leerresultaten waarop deze toolkit focust.
Het bewijs voor leerresultaten is weliswaar zwak, maar er zijn positieve effecten aangetoond voor beginnende geletterdheid en gecijferdheid, en woordenschat in verband met aardrijkskunde en wetenschappen.
Er is onderzoek gedaan naar verschillende manieren om lichamelijke ontwikkeling bij kleuters te stimuleren, waaronder sport en spel, oefeningen en ritmisch bewegen.
Welke effecten heeft stimuleren van lichamelijke ontwikkeling?
Lichamelijke ontwikkeling stimuleren bij kleuters levert gemiddeld vijf maanden leerwinst op. De evidentie is echter zeer zwak, al zijn de effecten wel consequent positief. Slechts weinig methodes zijn afzonderlijk kwaliteitsvol onderzocht omdat de meeste activiteiten deel zijn van een volledig programma. Het is dan ook niet mogelijk om duidelijk aan te geven welke methode voor lichamelijke ontwikkeling een effect heeft of waarom dat zo is.
Er is enige evidentie dat de combinatie van fysieke activiteiten en methodes voor zelfregulatie kan bijdragen tot een verbetering van de executieve functies en zo een positief effect heeft op het leerproces. Ook het integreren van activiteiten voor lichamelijke ontwikkeling in andere onderdelen van het activiteitenprogramma voor kleuters kan positieve effecten opleveren.
Achter het gemiddelde
Door het geringe aantal studies is het niet mogelijk te bepalen of het stimuleren van lichamelijke ontwikkeling in sommige contexten grotere effecten heeft dan in andere.
In de meeste studies werd lichamelijke ontwikkeling geïntegreerd in andere onderdelen van het activiteitenprogramma en niet als afzonderlijke activiteit aangeboden.
Er is onderzoek gedaan in verschillende landen, waaronder Australië, Italië, de VS en Zuid-Afrika.
Onderwijsongelijkheid wegwerken
Het wetenschappelijk bewijs uit de opgenomen studies is te beperkt om een betrouwbaar antwoord te geven op de vraag of het stimuleren van lichamelijke ontwikkeling meer of minder effectief is voor kinderen uit kansengroepen.
Het is echter wel belangrijk om na te denken over hoe alle kinderen kunnen profiteren van lichamelijke ontwikkeling. Het is vooral belangrijk om kosten te voorkomen die kinderen uit kansengroepen zouden hinderen om mee te doen.
Hoe pas je dit toe in jouw leeromgeving?
Lichamelijke ontwikkeling is een belangrijk leergebied binnen het kleuteronderwijs. Bij het invoeren van een aanpak is het belangrijk om rekening te houden met:
de koppeling van fysieke ontwikkeling van kleuters met een aanpak waarvoor meer evidentie bestaat, zoals zelfregulatie
regelmatige mogelijkheden tot spelen of lichamelijke ontwikkeling tijdens een schooldag
de integratie van lichamelijke ontwikkeling in andere activiteiten. Lichamelijke ontwikkeling kan op zichzelf staan, maar maakte in veel studies deel uit van verschillende onderdelen van het activiteitenprogramma.
Er zijn verschillende manieren om lichamelijke ontwikkeling te stimuleren, zoals spelletjes, binnen- en buiten spelen, puzzelen, knutselen en werken met klein gereedschap.
Gezien de beperkte evidentie voor dit stimuleren van lichamelijke, kan het belangrijk zijn om te overwegen hoe de effectiviteit van de activiteiten voor lichamelijke ontwikkeling te monitoren als het de bedoeling is om leerresultaat te verbeteren.
Hoeveel kost inzetten op lichamelijk ontwikkeling?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen.
Over het algemeen worden de kosten voor het stimuleren van lichamelijke ontwikkeling als zeer laag ingeschat. De belangrijkste kosten zijn verbonden aan opleiding van de leden van het schoolteam die het programma uitvoeren en eventuele extra materialen die moeten worden aangeschaft. Dit zijn grotendeels opstartkosten.
Een buitenruimte en spelmateriaal kunnen weliswaar duur zijn, maar ze zijn niet essentieel voor fysieke activiteiten en oefeningen. Bovendien worden deze kosten waarschijnlijk over een aantal jaren gespreid.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De evidentie voor het positieve effect op leerwinst van initiatieven om de lichamelijke ontwikkeling van kleuters te stimuleren, is zeer beperkt. Er werden 19 studies gevonden die voldeden aan de criteria voor opname in de toolkit. De effecten werden nog afgezwakt doordat:
Slechts een klein percentage van de opgenomen studies is een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek. Hoewel andere onderzoeksaanpakken ook belangrijke informatie kunnen opleveren over de effectiviteit van een aanpak, bestaat het risico dat de resultaten zijn beïnvloed door onbekende factoren die geen deel uitmaken van de aanpak.
Een groot percentage van de studies is niet onafhankelijk geëvalueerd. Evaluaties die zijn uitgevoerd door organisaties die betrokken zijn bij de aanpak, commerciële aanbieders bijvoorbeeld, laten vaak een groter effect zien. Dat kan het totale effect van de aanpak beïnvloeden.
Gezien het zeer beperkte bewijs is het belangrijk om het effect van nieuwe aanpakken voor lichamelijke opvoeding altijd te evalueren. Kleuterleerkrachten en pedagogisch medewerkers moeten kritisch kijken naar claims van nieuwe aanpakken die niet zijn geëvalueerd.
De lage betrouwbaarheid van de beschikbare evidentie betekent niet noodzakelijk dat inzetten op lichamelijke ontwikkeling geen leerwinst kan opleveren. Veel methodes en praktijken hebben weinig evidentie, niet omdat ze niet werken maar wel omdat nog niet voldoende kwaliteitsvol onderzoek heeft plaatsgevonden.
Net als bij andere reviews laat de toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als onderwijsprofessional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.