Wat betekent ‘vroeg instappen’ op school?
Vroeg instappen op school houdt in dat kinderen al voor het eerste leerjaar ‘schoolse educatie’ krijgen. Dit is in heel België, en dus ook in Vlaanderen, de standaard. Hier starten kinderen op 2,5 jaar met hun schoolse educatie in de kleuterschool, en zijn ze leerplichtig vanaf 5 jaar.
In het buitenland, waar een groot deel van de studies in deze toolkit plaatsvonden, slaat ‘vroeg instappen’ op ‘beginnen naar school gaan tussen 3 en 5 jaar’ en tot twee jaar ‘schoolse educatie’ ontvangen voor met de lagere school wordt gestart. Dat valt samen met wat wij de kleuterschool noemen. In het buitenland kan deze vorm van educatie verdeeld zijn over verschillende instanties, zoals een ‘peuterklas’ of kinderopvang (2-3 jaar) en ‘schoolse educatie’ (4-5 jaar).
‘Vroeg instappen op school’ gaat enkel over de startleeftijd, niet over het uitbreiden van de leertijd op school.
Belangrijke bevindingen
Een jaar eerder instappen met schoolse educatie blijkt een gematigd positief effect (+ drie maanden) op de leerresultaten te hebben.
Een van de zwaktes van de evidentie over vroeg instappen is dat in de meeste internationale studies wordt gekeken naar het verschil tussen beginnen op vier jaar in plaats van op vijf jaar. Hoewel de effecten consistent lijken, zijn er minder aanwijzingen van een positief effect van starten op twee- of driejarige leeftijd, zoals gebruikelijk in ons land.
Vroeg starten met schoolse educatie vraagt uiteraard een aangepast schoolaanbod. Het is belangrijk dat er voldoende aandacht is voor goed onderwijs voor alle leeftijdsgroepen.
Er zijn positieve effecten van vroeg instappen vastgesteld op beginnende lees-, taal- en rekenvaardigheid in het eerste leerjaar. Er is enige evidentie dat de positieve effecten van vroeg instappen kunnen voortduren in de lagere school, en zelfs nog in het secundair onderwijs. De evidentie daarvoor is echter veel zwakker en wordt sterk beïnvloed door de leskwaliteit in het lager onderwijs.
Hoe effectief is deze aanpak?
Het gemiddelde effect van vroeg starten met schoolse educatie is ongeveer drie maanden leerwinst in een jaar tijd.
Het bestaande bewijs is voornamelijk gebaseerd op onderzoek bij kinderen die één jaar vroeger starten dan de internationale norm (op 4 jaar in plaats van 5 jaar) en is niet van toepassing op kinderen die in een huiselijke context worden opgevangen zoals bij een kinderoppas.
De evidentie voor de langetermijneffecten van vroeg instappen is niet eenduidig. In sommige studies zijn de positieve effecten van vroeg instappen merkbaar tot in het lager onderwijs, en zelfs tot in het secundair onderwijs. In verschillende Amerikaanse studies daarentegen lijken de voordelen van vroeg instappen niet langer dan één of twee jaar aan te houden. Waarschijnlijk verklaart de kwaliteit van onderwijs of de verbetering blijvend is. Er is meer onderzoek nodig om vast te stellen welke praktijken het meest nuttig zijn voor verschillende leeftijden.
De leeftijd waarop kinderen naar school gaan, verschilt per land. Dit maakt het moeilijk om te beoordelen of het bewijs uit een ander land ook hier geldt. De bevindingen over vroeg instappen uit het Verenigd Koninkrijk zijn consistent met die uit de Verenigde Staten maar daar werd schoolse educatie vooral onderzocht voor 4- en 5-jarigen, maar veel minder voor 2- en 3-jarigen.
De meest kwalitatieve studie rond het effect van vroeg instappen in het Verenigd Koninkrijk was de Effective Provision of Pre-school Education (EPPE). Verschillende types onderwijs en het leren van zo’n 3.000 kleuters werd bekeken. Vroeg instappen bleek samen te hangen met betere leerresultaten.
Achter het gemiddelde
In studies met 3-jarigen worden vergelijkbare effecten gevonden van vroeg instappen als in studies met 4- en 5-jarigen, maar er is minder onderzoek gedaan naar het effect op 3-jarigen.
Voor ontluikende geletterdheid en gecijferdheid zijn dezelfde effecten gevonden (+ 3 maanden).
Het merendeel van de studies werden uitgevoerd in de VS, maar ook in het VK, Zuid-Amerika, Australië en Azië is bewijs gevonden voor de positieve effecten van vroeg instappen.
Onderwijsgelijkheid wegwerken
Het lijkt erop dat het effect van vroeg instappen met name positief is voor kinderen van gezinnen uit kansengroepen. Om de kans te vergroten dat vroeg instappen deze kinderen daadwerkelijk ten goede komt, moeten scholen bedenken hoe ze ervoor kunnen zorgen dat deze kinderen betrokken en aanwezig zijn.
Hoe implementeren in jouw leeromgeving?
Hoewel er een positief effect is van vroeg instappen op school, is het belangrijk om rekening te houden met het volgende om het effect te maximaliseren:
Voorzie een gepast activiteitenaanbod voor elke leeftijdsgroep. Het is belangrijk dat het schoolteam in staat is om een dergelijk gedifferentieerd aanbod te realiseren.
Het is belangrijk de effectiviteit van het activiteitenaanbod op (jonge) kleuters te meten.
Zorgvuldige professionele ontwikkeling helpt de kleuterleerkrachten en medewerkers om het leren en de ontwikkeling van kleuters te ondersteunen.
Hoeveel kost vroeger instappen op school?
Onderstaande informatie is gebaseerd op internationale gegevens en geeft daarom slechts een indicatie van de kosten in Vlaanderen
Over het algemeen worden de kosten als zeer hoog ingeschat voor de samenleving, maar niet voor de gezinnen omdat onderwijs in Vlaanderen gratis is én een maximumfactuur kent, maar de variatie in kosten is groot.
Hoe overtuigend is de evidentie?
De bewijskracht voor de effectiviteit van vroeg instappen is zeer beperkt. Er werden 41 studies gevonden die voldeden aan de criteria voor opname in de Toolkit. Door dit relatief geringe aantal studies zijn de bevindingen minder betrouwbaar. Dat is dan ook de reden dat vroeg instappen drie ‘caps’ voor bewijskracht heeft verloren.
Hou ook rekening met:
Een groot deel van de opgenomen studies zijn geen gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek. Hoewel een andere onderzoeksopzet zeker belangrijke informatie kan opleveren over de effectiviteit van vroeg instappen, bestaat het risico dat de resultaten zijn beïnvloed door onbekende factoren die geen deel uitmaken van vroeg instappen.
Een van de bedreigingen voor de evidentie voor het effect van vroeg instappen is dat voor de verschillende leeftijdsgroepen het bewijs niet even sterk is. Er is vooral erg weinig onderzoek gedaan naar de voordelen van vroeg instappen op tweejarige leeftijd in vergelijking met studies bij kleuters van 3 of vier jaar.
Een lage betrouwbaarheid van evidentie is niet hetzelfde als evidentie voor het ontbreken van impact. Voor de werkzaamheid van veel methodes en praktijken is er weinig evidentie, niet per sé omdat ze niet werken maar omdat nog niet voldoende kwaliteitsvol onderzoek heeft plaatsgevonden.
Net als bij andere reviews laat de toolkit het gemiddelde effect van een aanpak zien, op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk om naar je eigen context te kijken en te vertrouwen op je oordeel als professional wanneer je een aanpak wilt toepassen in jouw onderwijspraktijk.